🌐 جنگ اوکراین و جایگاه روسیه در منظومه استراتژیک چین

اندیشکده تهران | Tehran Institute

🌐 جنگ اوکراین و جایگاه روسیه در منظومه استراتژیک چین

#مقاله_تحلیلی
#جنگ_اوکراین
#چین #روسیه

📝سیدمحمدعلی مدرسی یزدی

🔹در پی آغاز جنگ روسیه و اوکراین در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲، تحولات عظیمی در منظومه استراتژیک بازیگران نظام بین‌الملل از جمله چین ایجاد شد. در آغاز جنگ اوکراین، اتحادیه اروپا با اعمال تحریم‌های گسترده، به‌ویژه در حوزه انرژی، تلاش کرد وابستگی خود به روسیه را کاهش دهد. هم‌زمان، چین و روسیه در بیانیه‌ای از «همکاری بی‌حد و مرز» سخن گفتند و قراردادهای گازی بلندمدتی امضا کردند. پس از شروع تهاجم، پکن موضعی محتاطانه در پیش گرفت؛ بر تمامیت ارضی تأکید کرد، اما در عین حال ناتو و آمریکا را عامل بحران دانست، از تحریم‌ها حمایت نکرد و همکاری اقتصادی با روسیه را ادامه داد.

💢همکاری‌ها پس از جنگ اوکراین

🔸در سال‌های پس از آغاز جنگ اوکراین، روابط چین و روسیه از نظر اقتصادی و نظامی به‌طور چشمگیری گسترش یافت. تجارت دوجانبه این دو کشور در سال ۲۰۲۲ به بیش از ۱۹۰ میلیارد دلار رسید و تا سال ۲۰۲۴ با رشد ۲۸ درصدی از مرز ۲۴۴ میلیارد دلار گذشت. چین به‌عنوان بازار جایگزین برای صادرات گاز روسیه نقش پررنگ‌تری یافت؛ با این حال چین سیاست تنوع‌بخشی به منابع انرژی را در دستور کار قرارداد و از وابستگی بیش از حد به روسیه پرهیز کرد. به طوری که در سال ۲۰۲۴، روسیه تنها تامین کننده ۹ درصد از گاز LNG چین محسوب می‌شود.

🔸در بعد نظامی، از ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۴ پانزده رزمایش مشترک در مناطق استراتژیک برگزار شد و همکاری‌های امنیتی نیز گسترش یافت. در پی تحریم‌های غرب، روسیه به چین به‌عنوان جایگزین اصلی برای تأمین تجهیزات دفاعی و فناوری‌های حساس متکی شد؛ تا سال ۲۰۲۳ حدود ۴۹ درصد از اقلامی چون تراشه و نیمه‌رسانا از چین وارد روسیه شد. این وابستگی نشان می‌دهد که چین در دوران تحریم‌های شدید، به مسیر اصلی پشتیبانی فناوری نظامی روسیه بدل شده است.

💢مانور چین بین غرب و روسیه

🔸با وجود نزدیکی راهبردی چین به روسیه، پکن به‌دلیل وابستگی اقتصادی و فناورانه به اروپا، سیاستی موسوم به «توازن‌گرایی تاکتیکی» را در پیش گرفته است. چین تلاش می‌کند میان همکاری با روسیه و حفظ روابط گسترده با اروپا موازنه برقرار کند؛ این رویکرد در رأی ممتنع چین در شورای امنیت و انتشار «طرح دوازده‌ماده‌ای» برای حل بحران اوکراین نمود یافت. چین با توجه به حجم 1.2 تریلیون دلاری روابط تجاری با اتحادیه اروپا و وجود فناوری نیمه‌رساناها به شدت به این منطقه وابسته است. در نتیجه، پکن با رویکردی محتاطانه می‌کوشد ضمن حفظ روابط با مسکو، از تقابل با اروپا و خطر انزوای فناوری پرهیز کند.

💢اتحاد تاکتیکی یا شراکت راهبردی؟

🔸 با وجود نزدیکی چین و روسیه، روابط آن‌ها به‌صورت اتحاد رسمی تعریف نمی‌شود؛ روسیه برای پکن شریک استراتژیک است. چین که سیاست خارجی‌اش را بر مبنای منفعت‌گرایی می‌چیند، تنها در مخالفت با نظم موجود با روسیه هم‌راستا است و در بحران اوکراین نیز کوشیده میان حفظ روابط با مسکو و گسترش مناسبات با اروپا موازنه برقرار کند؛ رویکردی که از شکاف‌ها و بی‌اعتمادی تاریخی میان دو کشور حکایت دارد.

💢جنگ اوکراین و مسئله تایوان

🔸 ادراک پکن از مسئله اوکراین می‌تواند در چند چشم انداز مورد تحلیل قرار گیرد:

1️⃣ژئوپلیتیکی؛ این دو کشور مسائلی چون تایوان و اوکراین را بخشی از الزامات ارضی و امنیتی خود تلقی می‌کنند. براین اساس است که چین از مخالفت روسیه به گسترش ناتو حمایت می‌کند.

2️⃣استنباطی؛ پکن جنگ اوکراین را آزمایشی برای ارزیابی واکنش آمریکا در صورت وقوع بحران در تایوان می‌داند. چینی‌ها بر این باورند که تردید آمریکا در ورود مستقیم به جنگ اوکراین نشان‌دهنده احتمال بالای اجتناب از مداخله نظامی در بحران تایوان است.

3️⃣رفتاری؛ تجربه جنگ اوکراین موجب تغییر نگرش چین نسبت به مسئله تایوان شده است. پکن به‌جای کنش نظامی سریع، به سمت راهبردی تدریجی و ترکیبی متمایل شده و از ابزارهای غیرنظامی برای تضعیف جایگاه تایوان و تقویت نفوذ راهبردی خود استفاده می‌کند.

💢جمع‌بندی

✅سیاست چین مبتنی بر موازنه‌گری هوشمندانه میان روابط با روسیه و اروپا است. پکن با تعمیق همکاری‌ها با روسیه، از تقابل مستقیم با غرب اجتناب می‌کند تا هم از تحریم‌ها در امان بماند و هم جایگاه خود را به‌عنوان شریک اقتصادی قابل‌اعتماد اروپا حفظ کند و هم فرصت‌های ناشی از انزوای روسیه را به‌خوبی به‌کار گیرد.

🔗