واتسون به دنبال آن همت امیر را در برانداختن رشوه خواری می ستاید

«امیر نظام بکلی مافوق آن بود که کسی بتواند او را به رشوه بفریبد؛ مصمم گشت آن نظام رشوه خواری را که از شش جهت احاطه اش کرده بود، براندازد».

باز مینویسد:

«در نظر ایرانیان فوق العاده ترين و حتى شگفت انگیزترین جنبه اخلاقی امیر همان فسادناپذیری مطلق وی بود».

پیش از این نیز دانستیم که دیگر نویسندگان خودی و بیگانه این خصلت او را به چه پایه ای رسانیده اند به گفته دکتر پلاک اتریشی

«پولهائی که میخواستند به او به رشوه دهند و نمیگرفت صرف کشتن او شد. عین این سخن را واتسون نیز میآورد پولی که امیر نظام حاضر نبود بگیرد در راه برانداختن او خرج گردید» ۸

وسواس او در درستی بحـدی بود که از هدیه و ارمغان هم بدش می آمد و رسم مژدگانی و انعام دادن را هم منسوخ ساخت.

نامه ۲۴ ربیع الاول ۱۲۶۷ به میرزا محمدخان کارپرداز حاجی ترخان نوشت:

«اینکه برای اینجانب ظرف آب پاشی فرستاده بود، این چیزها مایه خرسندی و خشنودی اینجانب نمی شود. زیادی خدمتگزاری آن عالیجاه باعث مزید میل و محبت اینجانب است. نه اینجانب و نه خدام اعتاب علیه پادشاهی هیچکدام به جز ظهور خدمتگزاری توقع دیگر نداریم».

امیر با دو حربه کاری به پیکار برخاست یکی با درستی و پاکدامنی خودش که قانون برانداختن رشوه خواری را نهاد و دیگر با سیاست سختی که به قانونش نیروی اجرائی بخشید. اساساً نظم میرزاتقی خانی آفریده همین دو عامل بود یعنی

وضع قانون و ضمانت اجرای آن به تعبیر آن زمان پایه کار را بر «عدالت و سیاست» گزارد.

اما پیش از آن چنانکه گذشت این قاعده را جاری ساخت که مواجب دیوانی و سپاهی بی کم و کاست سر هر ماه برسد۱۰.

به این معنی پی برده بود که تنگدستی یکی از عناصر فلسفه «مداخل و یکی از انگیزه های نادرستی است؛ سرباز نیمه گرسنه و دیوانی مواجب نرسیده قانون چرا بشناسد؟ مگر در مورد بزرگان که هر چه بغارتند باز حریص تر میگردیدند. اما چون مواجبها به موقع پرداخت شد - رشوه گیری و به زورستانی دیگر موجه نمی توانست بشمار آید.

۴ همان، ص ۳۷۳-۳۷۲ ..۶ نگاه کنید به بخش سوم واتسون، ص ۳۷۵
۱۰ نگاه کنید به بخش ۱۱ و ۱۲.
3. R. Watson, p. 372.
. همان، ص ۳۷۵ همان
وقایع اتفاقیه شماره ۵.

@matnbedebot

📚امیر کبیر و ایران، فریدون آدمیت، صفحه 320، نسخه تصویری، نسخه صوتی.