✳️ معنویت در دنیای امروز: آیا می‌توان آن را بدون دین تجربه کرد؟

✍️ #مسعود_آذربایجانی

امروزه و به ویژه در چند دهه اخیر، شاهد افزایش چشمگیر علاقه‌مندی‌ها و پژوهش‌ها در حوزه معنویت در سراسر جهان هستیم. فرقه‌های مختلفی در سراسر دنیا به دنبال معنویت هستند و افراد زیادی به این حوزه گرایش دارند. اگر در موتور جستجو عبارت «معنویت» را جستجو کنید، با انبوهی از داده‌ها روبرو خواهید شد که نشان‌دهنده افزایش توجه به این مفهوم است. اما سوال اینجاست: آیا معنویت به‌طور مستقل از دین قابل تجربه است؟

در این زمینه، پژوهشگرانی مانند «جیمز نلسون»، که یکی از برجسته‌ترین دین‌پژوهان معاصر است، به این نکته اشاره می‌کند که بیشتر ادیان نمی‌توانند بدون معنویت وجود داشته باشند. به‌عبارتی، هسته مرکزی اکثر ادیان، هدایت انسان به سمت تجربه‌های معنوی است. وی همچنین بیان می‌کند کسانی که به دنبال معنویت بدون دین هستند، در عمل در مواقعی به آموزه‌های دینی روی می‌آورند و از آن‌ها بهره‌برداری می‌کنند.

بنابراین، دین به‌عنوان وسیله‌ای برای برقراری ارتباط معنوی با خداوند و شناخت عمیق‌تر از خویشتن انسانی عمل می‌کند. این امر زمینه‌ساز تجربه‌های معنوی است که به گفته مرحوم امام خمینی (ره)، «اگر قرآن نبود، باب معرفت الله بسته بود». قرآن به‌عنوان منبعی الهی، دروازه‌هایی را به سوی معرفت خداوند و تجارب معنوی می‌گشاید.

در تاریخ عرفان اسلامی نیز ادبیات و اشعار بزرگان چون حافظ و مولوی، ترجمان تجربه‌های معنوی انسان‌ها است. مولوی در مثنوی خود از تجربه‌های معنوی‌اش سخن می‌گوید، جایی که به تعبیر او، در چاه غم گرفتار بوده اما با ارتباطی عمیق‌تر با خداوند، از آن رهایی می‌یابد و به شور و نشاط معنوی دست می‌یابد:

آه کردم چون رسن شد آه من
گشت آویزان رسن در چاه من
آن رسن بگرفتم و بیرون شدم
شاد و زفت و فربه و گلگون شدم

بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که معنویت بدون دین نمی‌تواند تجربه‌ای کامل و عمیق باشد. دین به‌ویژه قرآن، بستری فراهم می‌آورد که انسان‌ها با معنویت ارتباطی عمیق برقرار کنند و از آن بهره‌برداری کنند.

🔰 برگرفته از کتاب «آینده دینداری در ایران (دفتر سوم)»، خانه اندیشوران (با همکاری پژوهشکده اندیشه دینی معاصر)، به کوشش محمدهادی زاهد غروی، نشر سهل، 1403، ص106-108.

⚡️ پژوهشکده اندیشه دینی معاصر (آدم)