‍ 🔺برآمدن گفتمان واحد از دل یک شکست
✍️مهدی فخرزاده

✅در سپهر سیاسی ایران، مصدق ازجمله شخصیت‌هایی است که فراتر از جایگاه تاریخی خود، تبدیل به سرمایه نمادین شده و باقی مانده است. مصدق نماد ویژگی‌های مختلف است اما دو ویژگی او را به شخصیتی متفاوت در تاریخ معاصر تبدیل می‌کند؛

1- مقاومت خردمندانه دربرابر قدرت‌های استعماری: مصدق درس‌های بسیاری در حوزه مقاومت در برابر استعمار دارد. او الگوی کشورهای بسیاری در دفاع از حقوق طبیعی خود در مقابل قدرت‌های بزرگ بود. شاید بتوان گفت او بزرگ‌ترین نماد مقاومت در برابر استعمار در خاورمیانه‌ای است که هموار زیر چکمه استعمار روزگار گذرانده است. با رویکرد مصدق به سیاست خارجه، نه ماجراجویی توجیه دارد نه تسلیم. پس از جنگ 12 روزه اسرائیل علیه ایران، رئیس مؤسسه «اوج» که شاخه فرهنگی سپاه پاسداران است، در یادداشتی نوشته بود که در مقابل مواضعی که برخی از مخالفان حکومت در روزهای جنگ گرفته بودند، سجده شکر به‌جای آورده است. کاش بخش‌های دیگر نظام هم متوجه می‌شدند که باید به چنین مخالفانی سجده شکر به‌جای آورند. بسیاری از کسانی که یادداشت سیدمحمد هاشمی، رئیس مؤسسه اوج به آنها اشاره داشت، نیروهای ملی و مصدقی بودند.
درواقع این رویکرد همواره مانعی بر سر راه استعمارگران بوده است. مصدق با اشکال پوپولیستی «نه شرقی، نه غربی» موافق نبود و موازنه منفی(عدمی) را رویکردی می‌دانست که به‌واسطه آن قدرت‌های بزرگ سر جای خودشان بنشینند و تعاملی احترام‌آمیز با ایران داشته باشند.

2- تأکید بر قانون و مقابله با استبداد داخلی: مصدق شخصیتی دموکرات و قانون‌گرا بود. همه مطالبات او در راستای حاکمیت واقعی مردم بود. او قصد داشت به شاه بفهماند که طبق قانون اساسی مشروطه، باید سلطنت کند نه حکومت.

✅مصدق با این ویژگی‌ها در مقابل استعمار و استبداد ایستاد و در روز 28 امرداد 1332، شکست خورد. این شکست تلخ، مقاومت در برابر استعمار و استبداد را در مرکز دیدگاه ایرانیانی قرار داد که رویکرد مصدقی دارند. درواقع او همچون «پرومته» خود را به بند کشید، و راهی روشن در ایران برای تحقق استقلال، آزادی و عدالت گشود.

✅پس از کودتا، بخش بزرگی از حرکت‌های مقاومت که در جامعه ایران شکل گرفت، الهام‌گرفته از مقاومت مصدق بود و انقلاب به دست همین گروه‌ها به فرجام رسید و مقاومت‌های مدنی بسیاری در ایران با این رویکرد در دفاع از استقلال، آزادی، عدالت و عقلانیت سامان یافته است. این گفتمان وقتی در کنار توان دفاعی ایران قرار گرفت، رویاهای قدرت‌های بزرگ در جنگ 12 روزه برای ایران را برباد داد. به‌نظر می‌رسد فراگیر شدن این رویکرد است که می‌تواند مقاومت نخبگانی دربرابر قدرت‌های خارجی را هرچه بیشتر عمومی کند. اما اینجا پرسشی اساسی مطرح است، چرا با وجود چنین امکانی در رویکرد مصدق، از مطرح شدن مصدق جلوگیری می‌شود؟

✅روز 28 امرداد امسال، از برگزاری مراسم یادبود نهضت ملی به دعوت نشریه چشم‌انداز ایران در کانون توحید ممانعت شد. پرسش بسیاری از کسانی که از راه دور و نزدیک برای این مراسم گرد آمده بودند این بود که چرا در شرایطی که ما با قدرت‌های بزرگ رویارو شده‌ایم و مصدق، بزرگ‌ترین نماد ما برای مقابله با قدرت‌های استعماری است، از برگزاری این مراسم ممانعت شد؟

✅به نظر می‌رسد این ممانعت، مربوط به بعد دیگر گفتمان مصدق است، بعدی که بر قانون‌گرایی، عدالت و آزادی تأکید دارد. این بعد از گفتمان مصدق، اگر شیلات و نفت را از دست قدرت‌های خارجی بیرون می‌آورد، آن را برای توسعه ایران می‌خواهد نه ایجاد رانت و تبدیل کردن آن به ابزاری برای سرکوب سیستماتیک اقتصادی طبقات فرودست.

✅امروز نیاز فراوانی به مصدق داریم چرا که هم در معرض تجاوز قدرت‌های بزرگ قرار داریم و هم در معرض نگاه غاراتی، انحصارگرا و قانون‌گریز. کسانی که از طرح یاد و نام مصدق ممانعت می‌کنند، در بلبشوی موجود در ایران دنبال منافع و رانت خود هستند و این نگاه را مانع آن می‌دانند. پس باید باز هم بر رویکرد و گفتمان مصدق، تأکید کرد و بیشتر از آن گفت چرا که تاریخ نشان داده این گفتمان، قابلیت زیادی برای تبدیل شدن به گفتمان واحد و ملی را دارد. گفتمان آزادی‌خواه، ملی، عدالت‌جو و قانون‌گرای مصدق، پیش از کودتا شکل گرفته‌بود. گویی با شکست جامعه در کودتای 28 امرداد، نقش ویران‌گر عناصری که مصدق به الگوی مقاومت دربرابر آنها تبدیل شده بود، بیشتر نمایان شد و گفتمان مصدق، بیشتر به گفتمانی ملی و فراگیر تبدیل شد. نیاز امروز ایران به گفتمان واحد را باید در گفتمان مصدق جستجو کرد. البته هر گفتمانی باید نقادی شود و به روز شود، اما محورهای گفتمان مصدق، برای درمان دردهایی در جامعه ایران به وجود آمده، که آن دردها، هنوز به اشکال مختلف باقی است.

#کودتا
#مصدق

@cheshmandaz_iran