🔴 مصدق بدون نفت (۱۱)

🔸دکتر رسول رئیس جعفری

@iranfardamag

آیا مصدق را باید تنها حول محور ملی شدن صنعت نفت و پس از آن، کودتا بررسی کرد؟ پیشینه مصدق تا زمان نخست وزیری و بررسی دوره نخست وزیری او با تمرکز بر سایر مسائل در کنار نفت، موضوعی است که کمتر به آن توجه شده است. در این سلسله از یادداشت ها که برگرفته از جلسات موسسه مطالعاتی تحریریه بوده و به کوشش دکتر رسول رئیس جعفری، اقتصاددان و پژوهشگر حوزه اقتصاد و تاریخ تهیه شده، تلاش می‌شود نگاهی فراتر از نفت به مصدق داشته باشیم. این مجموعه به صورت هفتگی در کانال ایران فردا منتشر می‌شود. علاقمندان می‌توانند فایل صوتی این نشست‌ها را از کانال موسسه مطالعاتی تحریریه دریافت کنند.

قسمت اول: پیشینه خانوادگی
قسمت دوم: از مستوفی گری تا نمایندگی مجلس
قسمت سوم: مالیه، روح مشروطه است
قسمت چهارم: مصدق، یک مرجع علمی
قسمت پنجم: قرارداد ۱۹۱۹
قسمت ششم: محتوی قرارداد ۱۹۱۹
قسمت هفتم: مصدق، والی فارس
قسمت هشتم: از والی گری تا کودتا
قسمت نُهم: داستان کودتای اسفند ۱۲۹۹
قسمت دهُم: مصدق، وزیر مالیه

 

قسمت یازدهم: مصدق و والی‌گری آذربایجان

🔹مصدق از وزارت مالیه بعد از استعفای قوام، استعفا داد. او یک دوستی قدیم با مشیرالدوله پیرنیا داشت. مشیرالدوله بعد که خانه‌نشین شد مشغول کارهای علمی و فرهنگی و تدوین آثار ارزنده ای مانند تاریخ ایران باستان شد که یکی از منابع ارزنده تاریخی است. جا دارد توضیحی درباره میرزا حسن مشیرالدوله بدهم. اگر کسی بخواهد ارزش اثرگذاری او در سیاست ایران را بداند، می‌تواند کتاب «تلاش آزادی» استاد فقید باستانی پاریزی را بخواند. این کتاب یکی از بهترین نمونه‌های زندگینامه‌نویسی است که فراز و فرود یکی از مهمترین نهضت‌های ایران را شرح می‌دهد.

🔸مشیرالدوله انسان آزادی‌خواه، تجددطلب، مسلط به پنج زبان، تحصیل‌کرده روسیه و مترجم و مولف تاریخ ایران باستان است. او گاهی برای ترجمه یک کلمه ماه‌ها با خارج از کشور مکاتبه می‌کرده است. به هر حال بعد از تاج‌گذاری رضا شاه خانه‌نشین شده و روی ترجمه و تالیف متون تاریخی متمرکز می‌شود. او یکی از موسسین مدرسه عالی علوم سیاسی است و ۱۲ سال از مصدق بزرگتر است.

🔹یکی دیگر از رجال اصلی مشروطه، حسن مستوفی‌الممالک است. ایشان جمله معروفی دارد که به مخبر السلطنه هدایت می‌گوید. او میلی به اینکه صدر اعظم رضاشاه شود ندارد. اینها با شاه همکاری نمی‌کردند اما مستوفی الممالک فکر می‌کند به لحاظ ملی می‌تواند نقش پادشاه مشروطه را برای رضا شاه تعریف کند و او را در این قامت عرضه کنند. او بعد از اینکه استعفا می‌دهد و برکنار می‌شود یک پیامی به مخبر السلطنه هدایت می‌فرستد و می‌گوید: «من تا گردن در لجن فرو رفتم تو مراقب باش تا فرق سر فرو نروی.»

🔸برای فروغی هم همین اتفاق رخ داد، با اینکه وطن پرست بود. او در سال ۱۳۱۳ دیگر از فعالیت سیاسی دست کشید و کلیات سعدی و متون دیگر فلسفی و ادبی را تصحیح و تالیف کرد. دیکتاتوری شما را به سمتی می‌برد که همه زندگی و حیات خود را برای اهداف دیکتاتور بگذاری. فروغی کناره گرفت تا ۱۳۲۰ که در داستان اشغال ایران، کار را مجدد در دست گرفت.

🔹رضا خان درواقع نسل وزرای فرهیخته را کنار می‌زند. حتی تیمورتاش را هم کنار می‌زند. داور، مخبر السلطنه، علا، فروغی، تقی زاده و ... حذف می‌شوند. البته وقتی رضاخان، شاه می‌شود یک شورای مشورتی می‌گذارد اما از یک جایی به بعد اینها را کنار می‌گذارد. البته این تنها مختص رضاشاه نیست و حکومت قاجار را هم این همه رجال فرهیخته نمی‌توانند نگه دارند. چون تعارض منافع جدی وجود دارد.

🔸اگر بخواهید منافع ملی را لحاظ کنید، منافع شخصی زیادی از بین می‌رود و برعکس. در مقاطع بسیار زیادی زور آدم‌های رانتی که بر سر کار بودند می‌چربد و مصلح اجتماعی را حذف می‌کردند. درباره مصدق بارها این را آزمون کردیم. امیرکبیر، قائم مقام و ... همین طور.

🔹بعد از کودتای سوم اسفند تا روی کار آمدن رضا شاه، ۵ نخست وزیر به مدت ۲۸ ماه جا‌به‌جا می‌شوند. یعنی تقریبا هر ۱۷۰ روز یک نخست وزیر. در این بلبشوی تغییر و تحول، منافع ملی از بین می‌رود و کسی نمی‌تواند کار بلند مدت ملی انجام دهد. یک اصطلاحی بود. یک نفر از قول گروه غارتی می‌گفت: «یک روز بلوا و شورش بهتر از ده سال پادشاهی است.» یعنی در یک روز شورش می‌توانی به اندازه ده سال تلاش و کوشش معمولی نصیب ببری....

🔻متن کامل:

https://B2n.ir/e43371