RADIO GATSBY سیاست

Forwarded from تاریخ‌اندیشی ــ مهدی تدینی (هزارتو)

‍ ‍ «مورگان، رفیق بی‌کلک ایران»


یکی از محبوب‌ترین آمریکایی‌ها در دل ایرانیان مورگان شوستر است. ماجرای حضور هشت‌ماهۀ او در ایران و تلاش‌هایش برای سامان‌دهی اوضاع مالی ایران در دوران پرتلاطم پس از مشروطه، فصلی بسیار خواندنی و البته افسرده‌کننده از تاریخ ایران است. و البته رفتار وقاحت‌بار و انزجارآور روس‌ها در ماجرای حضور شوستر در ایران، لکۀ ننگی است که از دامان این همسایۀ زیاده‌خواه شمالی پاک نخواهد شد!

شوستر رفیق شفیق ایران بود، دموکرات‌ها و مشروطه‌خواهان برای ماندن او کوشیدند، اما سمبۀ وقاحت روس‌‌ها پرزورتر از آن بود که ایران بتواند هزینۀ ماندن شوستر را با وجود تهدیدها و قشون‌کشی روس تحمل کند و بنابراین او پس از هشت ماه از ایران رفت. با این مقدمه، نگاهی به ماجرای حضور شوستر در ایران می‌اندازیم.

اوضاع مالیۀ ایران در دوران ناصرالدین شاه تا حدی سامان داشت، دخل‌وخرج نسبتاً با هم می‌خواند. وقتی مظفرالدین شاه آمد اوضاع مالیه روزبه‌روز بدتر شد. دولت‌های روس و انگلیس وام می‌دادند و در مقابل گروکشی می‌کردند، برای مثال گمرکات را گرو گرفته بودند و مُسیو مورنارد بلژیکی در گمرک عملاً پیشکار آن‌ها بود. انقلاب شد، درگیری محمدعلی با مشروطه‌خواهان بالا گرفت، نهایتاً او عزل و تبعید شد... مجلس دوم شورای ملی تشکیل شد (آبان ۱۲۸۸ تا آذر ۱۲۹۰). خزانه خالی بود، روس‌ها و انگلیسی‌ها به هر سو چنگ می‌زدند و دولتمردان دموکرات به این دو دولت امپریالیست که دو سه سال قبل ایران را بین خود تقسیم کرده بودند (قرارداد ۱۹۰۷) اعتمادی نداشتند. امید داشتند نیروی مدرن سومی وارد کشور شود و بدون زیاده‌خواهی اوضاع را سامان دهد. این قدرت سوم آمریکا بود و قرعه به نام «مورگان شوستر» افتاد. با تصویب مجلس هیئتی مستشاری از آمریکا برای سامان امور مالی در ۱۹۱۱ (۱۲۹۰ شمسی) راهی ایران شد.

وقتی شوستر به ایران آمد، جدیتی از خود نشان داد که دوست و دشمن را غافلگیر کرد. ایران در وضعیت فروپاشی مالی بود. بدهی خزانه سنگین بود و منبع درآمد درستی وجود نداشت، همان درآمد اندک هم بابت بدهی‌ها یکراست می‌رفت دست روس و انگلیس. شوستر چاره را در ایجاد نظام مالیاتی دید، اما قوانین مناسبی وجود نداشت. به همین دلیل از دولت درخواست کرد اختیارات ویژه داشته باشد. دولت و مجلس که به او اعتماد داشتند، در خرداد ۱۲۹۰ قانونی به تصویب مجلس دوم رساندند که شوستر را به عنوان «خزانه‌دار کل» به نوعی «دیکتاتور مالی» تبدیل می‌کرد. این مصوبه به «لایحۀ بیست‌وسوم جوزا» (خرداد) موسوم شد و دولت روس و انگلیس را شوکه کرد.

صف‌آرایی موافقان و مخالفان شوستر تا همین‌جا وضوح یافته بود. دموکرات‌ها، مشروطه‌‌طلبان و ملی‌گراها حامی شوستر بودند، سه گروه هم مخالف او بودند: اول دولت روسیه و انگلیس که حضور شوستر را باعث محدود شدن فضای عمل خود می‌دیدند، دوم مقامات فاسدی که به هرج‌ومرج عادت داشتند و نظم و شفافیت برایشان دردسر بود، و سوم متمولان، خان‌ها و شاهزادگانی که دوست نداشتند مالیات بدهند، آن هم با زور یک آمریکایی! ائتلاف برای اخراج شوستر شکل گرفت.

اما اصلاً مگر می‌شد از مردان بانفوذی که عادت به مالیات دادن نداشتند، مالیات گرفت؟ شوستر چاره را در این دید که برای خزانه «ژاندارمری» درست کند، و این کار را هم کرد. هنگ مخصوصی با حدود هزار نیرو قوۀ قهریۀ خزانه‌داری شدند. «ژاندارمری خزانه» هر جا لازم بود، وارد عمل می‌شد. کار بزرگ دیگری که شوستر کرد این بود که مقرراتی برای کشف و استخراج معادن تدوین کرد تا ایران بتواند درآمدزایی کند. اما یکی دیگر از کمک‌های بزرگ او وقتی بود که محمدعلی شاه کوشید با نام جعلیِ خلیل وارد ایران شود و با حمایت گستردۀ روسیه با جنگ داخلی به سلطنت بازگردد. در تابستان ۱۲۹۰ درگیری‌های نظامی میان جناح محمدعلی و دولت مشروطه درگرفت و شوستر با اختصاص وام، بودجۀ لازم برای قشون‌کشی علیه شاه مخلوع را ماهرانه سامان داد. او عملاً یکی از استوانه‌های جناح دموکرات شده بود.

شوستر محبوب میهن‌پرستان بود و در هر سو دم روس‌ها را لگد می‌کرد. روس‌ها باید همان اندک ظاهرسازی را هم کنار می‌گذاشتند و با زور سرنیزه شوستر را بیرون می‌کردند... ماجرای غم‌انگیز اخراج شوستر از ایران را در نوشتار دیگری شرح خواهم داد...

در اینجا به همین بسنده کنم که او خروجش از «طهران» را این‌طور توصیف می‌کند:

«هرگز فراموش نخواهم کرد آن احساسات و تألمات خود را وقتی از خیابان‌های شلوغ و پرجمعیت طهران که همۀ مردم به کار خود مشغول بودند گذشتیم و به جادۀ شوسۀ خاموش و بی‌صدا رسیدیم. در آن موقع، وقایع هشت ماه گذشته به قلبم هجوم آورد... آرزوی بسیار و میل مفرطی به خدمت به اهل ایران داشتم...»

چهرۀ مصمم شوستر را در پیوست می‌بینید.

مهدی تدینی

#مورگان_شوستر، #مشروطه، #روسیه، #شخصیتها، #آمریکا
@tarikhandishi

Telegram

attach 📎

👍2🔥1

www.group-telegram.com/RADIO_GATSBY/14634

267 viewsJul 21, 2024 at 11:35

‍ ‍ «مورگان، رفیق بی‌کلک ایران»


یکی از محبوب‌ترین آمریکایی‌ها در دل ایرانیان مورگان شوستر است. ماجرای حضور هشت‌ماهۀ او در ایران و تلاش‌هایش برای سامان‌دهی اوضاع مالی ایران در دوران پرتلاطم پس از مشروطه، فصلی بسیار خواندنی و البته افسرده‌کننده از تاریخ ایران است. و البته رفتار وقاحت‌بار و انزجارآور روس‌ها در ماجرای حضور شوستر در ایران، لکۀ ننگی است که از دامان این همسایۀ زیاده‌خواه شمالی پاک نخواهد شد!

شوستر رفیق شفیق ایران بود، دموکرات‌ها و مشروطه‌خواهان برای ماندن او کوشیدند، اما سمبۀ وقاحت روس‌‌ها پرزورتر از آن بود که ایران بتواند هزینۀ ماندن شوستر را با وجود تهدیدها و قشون‌کشی روس تحمل کند و بنابراین او پس از هشت ماه از ایران رفت. با این مقدمه، نگاهی به ماجرای حضور شوستر در ایران می‌اندازیم.

اوضاع مالیۀ ایران در دوران ناصرالدین شاه تا حدی سامان داشت، دخل‌وخرج نسبتاً با هم می‌خواند. وقتی مظفرالدین شاه آمد اوضاع مالیه روزبه‌روز بدتر شد. دولت‌های روس و انگلیس وام می‌دادند و در مقابل گروکشی می‌کردند، برای مثال گمرکات را گرو گرفته بودند و مُسیو مورنارد بلژیکی در گمرک عملاً پیشکار آن‌ها بود. انقلاب شد، درگیری محمدعلی با مشروطه‌خواهان بالا گرفت، نهایتاً او عزل و تبعید شد... مجلس دوم شورای ملی تشکیل شد (آبان ۱۲۸۸ تا آذر ۱۲۹۰). خزانه خالی بود، روس‌ها و انگلیسی‌ها به هر سو چنگ می‌زدند و دولتمردان دموکرات به این دو دولت امپریالیست که دو سه سال قبل ایران را بین خود تقسیم کرده بودند (قرارداد ۱۹۰۷) اعتمادی نداشتند. امید داشتند نیروی مدرن سومی وارد کشور شود و بدون زیاده‌خواهی اوضاع را سامان دهد. این قدرت سوم آمریکا بود و قرعه به نام «مورگان شوستر» افتاد. با تصویب مجلس هیئتی مستشاری از آمریکا برای سامان امور مالی در ۱۹۱۱ (۱۲۹۰ شمسی) راهی ایران شد.

وقتی شوستر به ایران آمد، جدیتی از خود نشان داد که دوست و دشمن را غافلگیر کرد. ایران در وضعیت فروپاشی مالی بود. بدهی خزانه سنگین بود و منبع درآمد درستی وجود نداشت، همان درآمد اندک هم بابت بدهی‌ها یکراست می‌رفت دست روس و انگلیس. شوستر چاره را در ایجاد نظام مالیاتی دید، اما قوانین مناسبی وجود نداشت. به همین دلیل از دولت درخواست کرد اختیارات ویژه داشته باشد. دولت و مجلس که به او اعتماد داشتند، در خرداد ۱۲۹۰ قانونی به تصویب مجلس دوم رساندند که شوستر را به عنوان «خزانه‌دار کل» به نوعی «دیکتاتور مالی» تبدیل می‌کرد. این مصوبه به «لایحۀ بیست‌وسوم جوزا» (خرداد) موسوم شد و دولت روس و انگلیس را شوکه کرد.

صف‌آرایی موافقان و مخالفان شوستر تا همین‌جا وضوح یافته بود. دموکرات‌ها، مشروطه‌‌طلبان و ملی‌گراها حامی شوستر بودند، سه گروه هم مخالف او بودند: اول دولت روسیه و انگلیس که حضور شوستر را باعث محدود شدن فضای عمل خود می‌دیدند، دوم مقامات فاسدی که به هرج‌ومرج عادت داشتند و نظم و شفافیت برایشان دردسر بود، و سوم متمولان، خان‌ها و شاهزادگانی که دوست نداشتند مالیات بدهند، آن هم با زور یک آمریکایی! ائتلاف برای اخراج شوستر شکل گرفت.

اما اصلاً مگر می‌شد از مردان بانفوذی که عادت به مالیات دادن نداشتند، مالیات گرفت؟ شوستر چاره را در این دید که برای خزانه «ژاندارمری» درست کند، و این کار را هم کرد. هنگ مخصوصی با حدود هزار نیرو قوۀ قهریۀ خزانه‌داری شدند. «ژاندارمری خزانه» هر جا لازم بود، وارد عمل می‌شد. کار بزرگ دیگری که شوستر کرد این بود که مقرراتی برای کشف و استخراج معادن تدوین کرد تا ایران بتواند درآمدزایی کند. اما یکی دیگر از کمک‌های بزرگ او وقتی بود که محمدعلی شاه کوشید با نام جعلیِ خلیل وارد ایران شود و با حمایت گستردۀ روسیه با جنگ داخلی به سلطنت بازگردد. در تابستان ۱۲۹۰ درگیری‌های نظامی میان جناح محمدعلی و دولت مشروطه درگرفت و شوستر با اختصاص وام، بودجۀ لازم برای قشون‌کشی علیه شاه مخلوع را ماهرانه سامان داد. او عملاً یکی از استوانه‌های جناح دموکرات شده بود.

شوستر محبوب میهن‌پرستان بود و در هر سو دم روس‌ها را لگد می‌کرد. روس‌ها باید همان اندک ظاهرسازی را هم کنار می‌گذاشتند و با زور سرنیزه شوستر را بیرون می‌کردند... ماجرای غم‌انگیز اخراج شوستر از ایران را در نوشتار دیگری شرح خواهم داد...

در اینجا به همین بسنده کنم که او خروجش از «طهران» را این‌طور توصیف می‌کند:

«هرگز فراموش نخواهم کرد آن احساسات و تألمات خود را وقتی از خیابان‌های شلوغ و پرجمعیت طهران که همۀ مردم به کار خود مشغول بودند گذشتیم و به جادۀ شوسۀ خاموش و بی‌صدا رسیدیم. در آن موقع، وقایع هشت ماه گذشته به قلبم هجوم آورد... آرزوی بسیار و میل مفرطی به خدمت به اهل ایران داشتم...»

چهرۀ مصمم شوستر را در پیوست می‌بینید.

مهدی تدینی

#مورگان_شوستر، #مشروطه، #روسیه، #شخصیتها، #آمریکا
@tarikhandishi

BY RADIO GATSBY سیاست