بیان صحیح محدودیت‌ها در پژوهش های علمی

محدودیت‌ها بخش جدایی‌ناپذیر هر پژوهش علمی هستند و آشکارسازی کامل و صادقانه آنها نقش اساسی در شفافیت و اعتبار نتایج تحقیق دارد. بحث بی‌طرفانه و روشن از محدودیت‌ها «جزئی اساسی از گفت‌وگوی علمی و پیشرفت در پژوهش» است؛ و عدم انعکاس درست محدودیت‌ها می‌تواند منجر به برداشت‌های نادرست از یافته‌ها و ایجاد بحران تکرارپذیری در علم شود.

به عنوان مثال، یک بررسی نشان داده‌‌است تنها ۱۷٪ مقالات حتی از واژه «محدودیت» استفاده کرده‌اند، هیچ‌یک از آنها تاثیر محدودیت‌ها بر نتایج خود را مورد بحث قرار نداده‌اند. از این‌رو، مسئولیت اخلاقی پژوهشگر را ایجاب می‌کند که تمام محدودیت‌های مهم مطالعه را بی‌کم‌وکاست گزارش دهد و چگونگی اثر آنها را توضیح دهد.

🔸 روش‌های مؤثر برای بیان محدودیت‌ها

✅ ذکر محدودیت‌ها در بخش Results؛ در پایان بخش نتایج محدودیت های اصلی ذکر شوند تا اهمیت و بازتاب منصفانه‌ای از محدودیت‌ها نشان داده شود.

✅ توضیح دقیق ماهیت و پیامد محدودیت؛ در بخش Discussion، هر محدودیت باید به صورت شفاف تشریح شود و توضیح داده شود که چگونه می‌تواند نتایج را تحت‌تاثیر قرار دهد. علاوه بر شرح محدودیت، پژوهشگر می‌تواند راهکار جایگزین و اقداماتی را که برای کاهش اثر آن اتخاذ شده است بیان کند. این کار، فهم دقیق‌تر خوانندگان از اثرات محدودیت‌ها را فراهم می‌کند.

✅ بحث درباره دامنه کاربرد نتایج (External Validity)؛ محدودیت‌ها را فقط به جنبه‌های داخلی مطالعه محدود نکنید، بلکه موانع تعمیم نتایج به شرایط دیگر را نیز بررسی کنید. به عنوان مثال، توضیح دهید که آیا نتایج در جمعیت‌ها یا شرایط متفاوت قابل تعمیم هستند یا خیر و چه عواملی ممکن است در پذیرش روش‌ها یا یافته‌ها در عمل تداخل ایجاد کنند.

✅ بیان نقاط قوت و پیشنهاد برای پژوهش‌های آینده؛ علاوه بر محدودیت‌ها، به دستاوردها و قوت‌های مطالعه اشاره کنید تا مخاطب بتواند نسبت ضعف‌ها به قوت‌ها را متوجه شود. همچنین پیشنهادهای مشخصی برای تحقیق‌های بعدی ارائه دهید که چگونه می‌توان محدودیت‌های فعلی را رفع یا کاهش داد.

✅ وجود یک بخش جداگانه تحت عنوان محدودیت‌ها یا Limitations در پایان مقالات؛ این باعث افزایش شفافیت و صداقت علمی می‌شود، و می‌تواند محل مناسبی برای بیان کامل و منظم تمامی محدودیت‌های مطالعه باشد.

🔸 پیامدهای نادیده گرفتن محدودیت‌ها

نادیده گرفتن یا کم‌اهمیت جلوه دادن محدودیت‌ها پیامدهای منفی متعددی دارد. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که با افزایش تعداد محدودیت‌های یک مطالعه، اعتبار نتایج به طور معناداری کاهش می‌یابد. اگر محدودیت‌ها به درستی مطرح نشوند، نتایج اغراق‌آمیز پنداشته می‌شوند و ممکن است تصمیم‌گیری‌های پزشکی و سیاست‌گذاری‌های بعدی بر پایه داده‌های ضعیفی شکل گیرد. در نتیجه، بدون آگاهی از محدودیت‌های پژوهش، تکرار یافته‌ها توسط دیگران دشوار می‌شود و در کل «بحران تکرارناپذیری» در علم تشدید می‌گردد. علاوه بر این، فقدان شفافیت در محدودیت‌ها می‌تواند اعتبار علمی پژوهشگران را خدشه‌دار کند؛ زیرا اگر خواننده و داور احساس کند نویسنده از اشاره به محدودیت‌ها خودداری کرده است، این پرسش مطرح می‌شود که آیا آنها از ضعف‌های کار خود آگاه بوده‌اند یا خیر.

🔸 پیشنهاداتی برای نویسندگان و مجلات

▪️محدودیت‌های مهم پژوهش را به طور کامل و صادقانه گزارش کنند، و در توصیف هر محدودیت، اثرات و میزان تاثیر آن بر نتیجه را توضیح دهند و در صورت امکان راه‌حل‌های جایگزین یا جبرانی ارائه کنند. از دانش خود از موضوع استفاده کنند تا سوءتفاهم درباره محدودیت‌ها پیش نیاید. همچنین پیشنهادهایی برای پژوهش‌های بعدی بر اساس نقاط ضعف فعلی ارائه دهند تا نشان دهند محدودیت‌ها فرصتی برای بهبود تحقیقات آینده‌اند.

▪️درج بخش «محدودیت‌ها» در دستورالعمل نگارش مقالات الزامی شود تا پژوهشگران به این موضوع توجه کنند. در فرآیند داوری، ویرایشگرها و داوران باید بر جامعیت بحث محدودیت‌ها تاکید کنند؛ تحقیقات نشان می‌دهند که مراحل داوری علمی می‌توانند به طور معناداری تعداد و کیفیت بیان محدودیت‌ها را افزایش دهند. در تصمیمات نشر، ویرایشگران باید فقدان محدودیت‌ها را نقطه‌ ضعف مقاله بدانند و فرصت تکمیل آن را قبل از انتشار فراهم کنند. به علاوه، در صورت نیاز می‌توان اطلاعات تکمیلی (مثلاً پیوست الکترونیکی) برای شرح بیشتر محدودیت‌ها و توضیح نحوه مقابله با آنها در اختیار خواننده قرار داد.

گردآورنده: دکتر روزبه اسدی

منابع: [1] / [2] / [3] / [4] / [5] / [6]

🔍در انجمن پژوهشی علوم و جراحی اعصاب با ما همراه باشید…
| @NeuroResearchers |

#با_مقاله_درس_بخوانیم

بررسی ساختار یافته در مقابل بررسی گسترده

✅ تفاوت ها و کاربردهای بررسی‌ گسترده و بررسی ساختاریافته می تواند در انتخاب روش مناسب برای تحقیقات به پژوهشگران کمک کند.

⬅ بررسی ساختاریافته(systematic review )
بررسی سیستماتیک یک روش دقیق و ساختاریافته برای تحلیل شواهد علمی است که مراحل زیر را شامل می‌شود:
- جستجوی جامع در منابع علمی.
- ارزیابی کیفیت و قابلیت اطمینان مطالعات.
- استخراج و ترکیب داده‌ها برای پاسخ به یک سؤال خاص.
- ارائه‌ی راهکارهای عملی برای تصمیم‌گیری در حوزه‌ی پزشکی و سیاست‌گذاری.

⬅ موارد استفاده‌ی بررسی سیستماتیک:
1. کشف شواهد علمی جهانی.
2. تأیید یا رد شیوه‌های موجود در درمان.
3. شناسایی مسیرهای تحقیقات آینده.
4. بررسی تناقضات نتایج مطالعات.
5. تولید راهنمایی‌های عملی برای تصمیم‌گیری‌های پزشکی.

⬅ بررسی گسترده( Scoping Review )
این روش برای بررسی گسترده‌ی یک حوزه‌ی تحقیقاتی به کار می‌رود. برخلاف بررسی سیستماتیک که بر یک سؤال مشخص تمرکز دارد، این روش به شناخت کلی از یک زمینه کمک می‌کند.

⬅ موارد استفاده‌ی بررسی گسترده:
- تعیین انواع شواهد موجود در یک حوزه‌ی تحقیقاتی.
- روشن‌سازی مفاهیم و تعاریف کلیدی.
- بررسی روند تحقیقات در یک حوزه.
- شناسایی عوامل کلیدی مرتبط با یک موضوع.
- آماده‌سازی برای انجام بررسی سیستماتیک.
- تحلیل شکاف‌های علمی و کمبودهای‌ دانشی.

⬅ تفاوت ها
- بررسی گسترده برای شناسایی شکاف های پژوهشی ، تحلیل محتوای مطالعات و ایجاد چارچوب اولیه برای تحقیقات آینده به کار می‌رود.
- بررسی سیستماتیک رویکردی دقیق‌تر است و شامل ارزیابی انتقادی مطالعات، بررسی روش شناسی و ارائه تحلیل های قابل اعتماد می‌شود.
- بررسی گسترده می‌تواند مقدمه ای برای بررسی سیستماتیک باشد، زیرا به پژوهشگران کمک می‌کند تا سوالات پژوهشی و معیارهای ورود به بررسی سیستماتیک را تعیین کنند.
- بررسی سیستماتیک برای تصمیم گیری های مبتنی بر شواهد در حوزه‌های علمی، به‌ویژه در پزشکی، کاربرد دارد.
- بررسی گسترده معمولاً برای شناسایی منابع موجود، تحلیل شکاف های دانش، تعریف مفاهیم و مدل ها، و ارزیابی روش های پژوهشی مفید است.

به طور کلی بررسی گسترده نباید جایگزین بررسی سیستماتیک شود، بلکه باید در شرایط مناسب انجام شود. همچنین پژوهشگران باید با دقت روش مناسب را انتخاب کنند تا نتایج علمی مفید و قابل اعتماد حاصل شود.

📚منابع:

Munn, Z., Peters, M. D. J., Stern, C., Tufanaru, C., McArthur, A.,  Aromataris, E. (2018). Systematic review or scoping review? Guidance for authors when choosing between a systematic or scoping review approach. *BMC Medical Research Methodology*, 18(1), 143.

Chrastina, J. (2019). Systematic review and (systematic) scoping review: Similarities or differences?

✍گردآورنده:طراوت واله

🔍در انجمن پژوهشی علوم و جراحی اعصاب با ما همراه باشید…
| @NeuroResearchers |

Clinical Trial Reviews overview
بررسی مرور های کارآزمایی های بالینی
🟢مقدمه:
مرور کارآزمایی‌های بالینی به فرآیندهای ارزیابی و نظارت کارآزمایی‌های بالینی گفته می‌شود که در جهت سنجش اعتبار این کارآزمایی‌ها از نظر علمی، اخلاقی و قانونی به کار گرفته می‌شود. این مرورها قبل، بعد و در حین انجام کارآزمایی بالینی انجام می‌شوند و کمیته‌های اخلاقی، آژانس‌های نظارتی و داوران همتا در این فرآیند‌ها درگیر هستند.
این مرورها، نقاط بازرسی حیاتی در توسعه و نظارت در تحقیقات پزشکی با حضور شرکت کنندگان انسانی هستند که برای ارزیابی کیفیت علمی طرح مطالعه، ملاحظات اخلاقی، انطباق مقررات با قوانین محلی و بین‌المللی، کیفیت انجام تحقیق از جمله یکپارچگی داده‌ها و انجام کارآزمایی و نظارت مداوم بر ایمنی در طول کارآزمایی و بعد از آن به کار می‌روند
از جمله اهداف این مرورها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. حفاظت از شرکت کنندگان و سوژه‌های انسانی
2. اطمینان از نتایج معتبر و قابل تکرار
3. ارتقای شفافیت و مسئولیت‌پذیری
4. جلوگیری از آسیب و تقلب
5. اطمینان از انطباق با عملکرد خوب بالینی (GCP) و استانداردهای قانونی
انواع مرورهای کارآزمایی های بالینی:
🔴مرورهای سیستماتیک و متاآنالیزها:
این مرورها، ابزارهای ضروری برای خلاصه کردن شواهد به طور دقیق و قابل اعتماد هستند و در موارد زیر بسیار سودمند هستند:
1. کمک به بروز ماندن پزشکان
2. ارائه شواهدی برای سیاستگذاران برای قضاوت در مورد ریسک‌ها، فواید و آسیب‌های ناشی از رفتارها و مداخلات کادر درمان
3. جمع‌آوری و خلاصه کردن تحقیقات مرتبط برای بیماران و مراقبان آنها
4. فراهم کردن یک نقطه شروع برای توسعه دهندگان راهنماهای عمل بالینی
5. فراهم کردن خلاصه ای از تحقیقات گذشته برای تامین کنندگان مالی که می‌خواهند از یک تحقیق جدید حمایت کنند
6. به ویراستاران کمک می‌کند تا در مورد شایستگی انتشار مطالعات جدید قضاوت کنند.
یک مرور سیستماتیک تلاش می‌کند تا تمام شواهد تجربی را که با معیارهای واجد شرایط بودن از پیش تعیین شده می‌خواند را جمع‌آوری کند تا به سوال مشخص مطالعه جواب دهد. به استفاده از تکنیک‌های آماری برای ادغام کردن و خلاصه کردن نتایج مطالعات وارد شده، متاآنالیز گفته می‌شود. تعداد زیادی از مرورهای سیستماتیک دارای متاآنالیز می‌باشند ولی نه همه آنها.
🔴مرورهای نظارتی و قانونی:
این مرورها با هدف بررسی انطباق کارآزمایی‌ها با قوانین ملی، قبل و در حین کارآزمایی انجام می‌شوند. این بررسی های نظارتی توسط مقامات نظارتی ملی مثل سازمان غذا و دارو(FDA)، آژانس دارویی اروپایی(EMA) و آژانس نظارتی دارو و محصولات بهداشتی (MHRA) در بریتانیا صورت می‌گیرند و بر ایمنی دارو، طراحی کارآزمایی، استانداردهای ساخت(GMP) و نظارت بر داده‌ها تمرکز دارد.
در ایالات متحده، حامیان مالی شرکت‌های دارویی یک درخواست برای طرح تحقیقی داروی جدید(IND) را قبل از شروع کارآزمایی بالینی مطابق قانون در اختیار سازمان غذا و دارو (FDA) قرار می‌دهد و این سازمان درخواست را در معمولا 30 روز مورد بررسی قرار می‌دهد تا اطمینان پیدا کند که ایمنی افراد تحقیق مورد نظر در معرض یک خطر غیر منطقی قرار نمی‌گیرد.
آژانس دارویی اروپایی (EMA) معادل FDA در اتحادیه اروپا می‌باشد، این آژانس از چند کمیته علمی تشکیل شده که وظیفه ارزیابی درخواست‌های شرکت‌های داروسازی را بر عهده دارند.
در بقیه نقاط دنیا، آژانس‌های نظارتی وظایف مشابهی را برعهده دارند، ولی ممکن است تحت قوانین محلی متفاوتی اداره شوند.
🔴مرورها و بررسی‌های اخلاقی:
این مرورها توسط کمیته‌های اخلاقی و کمیته بررسی اخلاقی (IRB)، قبل از شروع مطالعه و با هدف اطمینان از حفاظت حقوق، امنیت و رفاه شرکت ‌کنندگان انجام می‌شوند. این کمیته‌ها به طور ویژه‌ای روی گروه‌های آسیب پذیر مانند زندانی‌ها، کودکان، افراد محروم از نظر اقتصادی و آموزشی، بیماران بسیار بدحال و افراد با ناتوانی های ذهنی، تمرکز دارند.
بیشتر از 130 کشور و سازمان بین‌المللی، کمیته‌های مستقلی را برای تایید و یا رد تحقیقاتی که در آنها سوژه‌های انسانی وجود دارند، توسعه داده‌اند. کمیته بررسی اخلاقی (IRB)، هیئت بررسی اخلاقی(ERB)، کمیته‌های مستقل اخلاقی (IEC)، هیئت‌های اخلاق تحقیق (REC) از جمله نام‌های این کمیته‌های هستند.

کمیته بررسی اخلاقی تمامی پروتکول های کارآزمایی های بالینی‌ای را که درآن شرکت کنندگان انسانی درگیر هستند را بررسی می‌کند و مرجعیت تایید، رد و یا اعلام نیاز به تغییرات در پروتکول را دارد. این کمیته همچنین مسئولیت بازبینی تحقیقات در حال انجام را دارد تا اطمینان حاصل کند که سوژه‌های مطالعه در معرض خطر ناعادلانه قرار نگرفته‌اند و رضایت آگاهانه و غیر اجباری برای شرکت در مطالعه می‌دهند. آموزش و تربیت محققان در موسسه‌ای که در تحقیقات بالینی شرکت ‌می‌کنند نیز از وظایف این کمیته می‌باشد. اعضای این کمیته معمولا از طیف گسترده‌ای از افراد در رشته‌های علمی و جوامع خارج دانشگاهی که در آن تحقیقات انجام می‌شوند تشکیل می‌شود.
🔴مرورهای همتا یا داوری‌های همتا:
این داوری‌ها، توسط کمیته‌های علمی، مجله‌ها و یا اسپانسرهای تحقیقات برای ارزیابی دقت و ارتباط علمی، به طور معمول قبل از چاپ مقاله، انجام می‌شوند، و مقالات مورد بررسی و تغیر قرار می‌گیرند.
این فرآیند که توسط مجلات زیست پزشکی انجام می‌شود می‌تواند به دو روش عمده تقسیم شود:
1. رویکرد انتخابی یا select-in: این روش بیشتر توسط مجلات با تاثیر بالا به کار گرفته می‌شود که یک گروه کوچک از پیش‌نویس‌های ارسالی را با بیشترین ارتباط با خوانندگان خود و بیشترین اثر بالینی را انتخاب می‌کنند. در این روش، مجلات معمولا 90 درصد پیش‌نویس ها را رد می‌کنند، اما فرآیند بررسی معمولا به طور کامل و زمانبر انجام می‌شود.
2. رویکرد غربالگری یا screening-out: در این رویکرد تا زمانی که پیش‌نویس‌های ارسالی در محدوده مورد نظر مجله، از نظر استانداردهای اخلاقی و روش‌شناختی باشند، می‌توانند مورد تایید قرار بگیرند. این مجلات عموما سرعت بیشتری نسبت به گروه اول دارند و می‌توانند توسط سازمان‌هایی که به طورمکرر مطالعات تکراری یا روتین منتشر می‌کنند، مورد استفاده قرار بگیرند.
این موضوع به صورت جهانی پذیرفته شده است که روند داوری‌های همتا ناقص است، ولی هیچ جایگزین بهتری در حال حاضر وجود ندارد. از جمله معایب این پروسه می‌توان به این موارد اشاره کرد: کند، گران، زمانبر، عینی نبودن، مستعد سوگیری، خطا و تقلب. همچنین این روند ممکن است مطالبی را تولید کند که سطوح مناسبی از قابلیت اطمینان و ارتباط را نداشته باشد. همچنین این داوری توسط بازبینان از کشورهای با درآمد بالا بیشتر از کشورهای با درآمد پایین ارائه می‌شود که ممکن است پاسخ کمتر به کمبود بازپرداخت مالی را مطرح کند، با این وجود شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد داوری همتا، باعث افزایش کیفیت مقالات و مطالعات شده است.

1. A L, Dg A, J T, C M, Pc G, Jp I, et al. The PRISMA statement for reporting systematic reviews and meta-analyses of studies that evaluate health care interventions: explanation and elaboration. PLoS Med [Internet]. 2009 Jul 21 [cited 2025 Jun 22];6(7).
2. Miller E, Weightman MJ, Basu A, Amos A, Brakoulias V. An overview of the peer review process in biomedical sciences. Australas Psychiatry. 2024 Feb 8;32(3):247.
3. Yao B, Zhu L, Jiang Q, Xia HA. Safety monitoring in clinical trials. Pharmaceutics. 2013 Jan 17;5(1):94–106.
4. Capili B, Anastasi JK. Ethical Guidelines and the Institutional Review Board – An Introduction. Am J Nurs. 2024 Feb 22;124(3):50.

گردآورنده: دکتر علی اصغر بصیری

🔍در انجمن پژوهشی علوم و جراحی اعصاب با ما همراه باشید…
| @NeuroResearchers |

#با_مقاله_درس_بخوانیم

چه زمان مرور سریع را انتخاب کنیم؟

چه زمان بررسی سریع لازم است: مرور سریع اغلب در موقعیت هایی که لازم به تصمیم گیری سریع می‌باشد، مورد استفاده قرار میگیرد مثلا در بخش های اورژانس، موقعیت های سیاسی و اجتماعی ناپایدار یا زمانی که مسئولین مراقبت بهداشت( اعم از پزشک، پرستار، ماما و… ) نیاز دارند که تصمیمی برای درمان بگیرند. این نوع مرور اغلب در شاخه های مراقبت بهداشتی و آموزشی مورد استقبال قرار می‌گیرند چون به مدارک و اطلاعات سریع و قابل استناد احتیاج هست.

بصورت بالقوه مرور سریع به اندازه بررسی سیستماتیک محکم و قابل استناد نیست.

☀️موقعیت هایی که برای مرور سریع مناسب هستند:
☀️تصمیم گیری سریع و اورژانسی:
زمانی که تصمیم باید سریع گرفته شود مانند بحران های بهداشت عمومی و یا شرایط ناپایدار سیاسی.

☀️محدودیت های زمان و منابع:
زمانی که بررسی سیستماتیک بصورت کامل ممکن نیست بدلیل محدودیت زمان، بودجه و پرسنل.

☀️اطلاع رسانی سیاسی یا عملکردی:
زمانی که هدایت لازم هست برای پیشرفت یا بروزرسانی راهبردها ، سیاست گذاری ها یا عملکردهای بالینی.

☀️شناسایی تفاوت های بزرگ در شواهد:
برای ارزیابی سریع آنچه شناخته شده است و مشخص کردن مناطقی که در آن تحقیقات بیشتری لازم است.

☀️موضوعات تحقیق های نوظهور:
برای دستیابی سریع به یافته های اولیه درمورد مطالب جدید که هنوز بررسی سیستماتیک و کامل مورد نیاز نیست.

☀️بروزرسانی بررسی‌های موجود:
برای ضمیمه کردن سریع شواهد جدید به مطالب بررسی های سیستماتیک موجود.

☀️چه زمانی مرور سریع مناسب نیست:
☀️زمانی که سختگیری لازم هست:
اگر تصمیم اتخاذ شده، خطر یا عواقب قابل‌توجهی داشته باشد. در این صورت یک بررسی سیستماتیک کامل لازم هست تا به دقت اطلاعات به دست آمده مطمئن شد.

☀️فقط برای کاهش هزینه و افزایش سرعت:
مرور سریع نباید صرفا برای کاهش هزینه و افزایش سرعت در زمانی که بررسی های کامل لازم است، استفاده شود.

☀️عدم وجود پرسش(موضوع) تحقیقاتی واضح:
زمانی که موضوع تحقیق کاملا واضح و مشخص نیست و به خوبی تعریف نشده است وای دامنه بررسی خیلی گسترده باشد؛ بررسی سریع اثربخش نخواهد بود.

محدودیت های بررسی سریع:
•جست و جو جامع نیست.
•در بعضی موارد فقط یک نفر بررسی را انجام می‌دهد.
•تفسیر محدود از یافته ها بدست می‌آید.
•بصورت بالقوه محدودیت ها و تورش هایی دارد.
•به اطلاعات اولیه ای درمورد بررسی سیستماتیک احتیاج دارد چون بسیاری از مراحل این دو بررسی مشابه است.


منابع=
https://www.covidence.org/blog/the-difference-between-systematic-reviews-and-rapid-reviews/

https://support.covidence.org/help/types-of-review

https://www.covidence.org/blog/the-difference-between-systematic-reviews-and-rapid-reviews/#:~:text=Where%20you'll%20see%20it,still%20needs%20to%20be%20solid

https://systematicreviewlibrarian.com/what-is-a-rapid-review/#:~:text=%E2%80%9CRapid%20reviews%20are%20a%20form,using%20some%20systematic%20review%20methods

گردآورنده: دکتر زینب قاسمی

🔍در انجمن پژوهشی علوم و جراحی اعصاب با ما همراه باشید…
| @NeuroResearchers |

روش‌شناسی مرور (Methodological Review) چیست؟
مرور روش‌شناسی یک فرایند نظام‌مند است که در آن به بررسی و ارزیابی رویکردها، روش‌ها و متدهای مورد استفاده در پژوهش‌های مختلف می‌پردازد. هدف از این مرور، مشخص کردن بهترین رویکردها، شدت اعتبار، نقاط ضعف و قوت آن‌ها، و ارائه پیشنهاد برای بهبود روش‌ها در تحقیقات آینده است.

انواع مرور

1. مرور نظام‌مند (Systematic Review):
- این نوع مرور مستندسازی کامل و دقیقی بر روی همه مطالعات مرتبط است که به سوال خاصی پاسخ می‌دهند.
- فرآیند شامل تعریف واضح سوال پژوهشی، جست‌وجوی جامع در پایگاه‌های داده، معیارهای ورود و خروج، ارزیابی کیفیت مطالعات و تحلیل نتایج است.
- مثال: بررسی تمامی مقالات مرتبط با اثرات درمان‌های دارویی خاص بر دیابت نوع 2.

2. مرور روایتی (Narrative Review):
- در این نوع، نویسنده به صورت کلی و بر اساس دانش و تفسیر شخصی، موضوع را بررسی می‌کند.
- این نوع مرور اکثر مواقع غیر سیستماتیک است و بیشتر برای معرفی مفاهیم یا نظریه‌ها استفاده می‌شود.
- مثال: بررسی کلی بر روند رشد فناوری‌های هوشمند در آموزش.

3. مرور فراتحلیلی (Meta-Analysis):
- نوعی مرور نظام‌مند است که در آن داده‌های کمی از مطالعات مختلف جمع‌آوری و با هم ترکیب می‌شوند تا نتایج نهایی آماری بدست آید.
- کاربرد مهم در تعیین اثرات کلی و کلیت نتایج است.
- مثال: ترکیب نتایج چند آزمون بالینی برای بررسی اثربخشی یک دارو.

4. مرور انتقادی (Critical Review):
- تمرکز بر نقد و بررسی انتقادی روش‌ها و یافته‌ها است، و سعی در نشان دادن نقاط ضعف و کاستی‌های مطالعات دارد و معمولاً بر جنبه‌های نظری و مفهومی متمرکز است.
- مثال: ارزیابی انتقادی مطالعات مختلف درباره مدل‌های رفتاری در علوم اجتماعی.

مراحل انجام مرور روش‌شناسی

1. پرسش پژوهشی مشخص و تعریف هدف:
- مثلا، "بررسی روش‌های ارزیابی کیفیت در مطالعات سلامت روان".

2. جست‌وجوی جامع در منابع اطلاعاتی:
- مانند PubMed، Scopus، Google Scholar.

3. تعریف معیارهای ورود و خروج:
- مثلا، محدود کردن به مطالعات منتشر شده در ده سال اخیر، زبان انگلیسی، نوع مطالعه (ک - مقاله‌های تجربی).

4. ارزیابی کیفیت مطالعات:
- با ابزارهایی مثل چک‌لیست CONSORT یا PRISMA.

5. تحلیل داده‌ها و نتیجه‌گیری:
- تحلیل کیفی یا کمی (درصورت وجود داده‌های کمی).

منابع :

- Moher, D., Liberati, A., Tetzlaff, J., & Altman, D. G. (2009). The PRISMA Group. Preferred reporting items for systematic reviews and meta-analyses: the PRISMA statement.
- Kendall, M., & Valecentos, G. (2019). Conducting a thematic review. *Qualitative Methods*, 17(2), 45-59.
- Petticrew, M., & Roberts, H. (2006). *Systematic reviews in the social sciences: A practical guide*. Blackwell Publishing.
گردآورنده: زینب فلزی

🔍در انجمن پژوهشی علوم و جراحی اعصاب با ما همراه باشید…
| @NeuroResearchers |

#با_مقاله_درس_بخوانیم

📚 مرور واقع‌گرایانه (Realist Review) یعنی چی؟

گاهی وقت‌ها نمی‌خوایم فقط بدونیم یه برنامه یا مداخله "اثر داره یا نه"، بلکه می‌خوایم بفهمیم:

🔹 این برنامه چطور اثر می‌ذاره؟
🔹 برای چه کسایی خوبه؟
🔹 تو چه شرایطی جواب می‌ده؟
🔹 چرا ممکنه بعضی وقتا جواب نده؟

مرور واقع‌گرایانه دقیقاً برای پاسخ دادن به این سؤال‌ها ساخته شده!

💡 فرقش با مرورهای معمولی چیه؟
مرورهای سنتی (مثل متاآنالیز) فقط می‌گن یه برنامه کار می‌کنه یا نه. ولی مرور واقع‌گرایانه می‌خواد بفهمه چه چیزهایی باعث می‌شن یه برنامه توی دنیای واقعی خوب یا بد عمل کنه.

🧠 سه چیز مهم توی این روش هست:

1️⃣ Context (زمینه): شرایط اطراف، مثلاً فرهنگ، محیط کاری یا وضعیت روانی افراد
2️⃣ Mechanism (مکانیسم): چیزهایی که درون افراد یا گروه‌ها فعال می‌شن، مثل انگیزه یا درک موضوع
3️⃣ Outcome (نتیجه): اینکه آخرش چه اتفاقی می‌افته

این سه تا با هم یه مدل می‌سازن:
🔁 زمینه + مکانیسم → نتیجه

✍️ این روش چه کاربردی داره؟

✅ طراحی و بهتر کردن برنامه‌های آموزشی، درمانی یا اجتماعی
✅ فهمیدن اینکه چرا یه مداخله توی یه جا خوب جواب داده ولی توی یه جای دیگه نه
✅ کمک به سیاست‌گذارها برای تصمیم‌گیری بهتر

🧩 مراحل انجامش چیه؟

1. پرسیدن سؤال درست (مثلاً: چرا برنامه‌ی X توی مدارس فقط بعضی‌جاها جواب داده؟)
2. جمع‌کردن مطالب (از مقالات، مصاحبه‌ها، گزارش‌ها و...)
3. بررسی اینکه کدوم مطلب مفیده
4. تحلیل داده‌ها با توجه به زمینه، مکانیسم و نتیجه
5. ساختن نظریه‌ای که کمک کنه تصمیم‌گیرنده‌ها برنامه رو بهتر بسازن


📌 جمع‌بندی:
مرور واقع‌گرایانه یعنی دیدن پشت‌صحنه‌ی اثر یک برنامه. فقط نمی‌پرسه «کار می‌کنه؟» بلکه می‌پرسه «چرا، چطور، برای کی و تو چه شرایطی؟» — و این یعنی واقعیت علم!

📘 منبع:
Pawson R, Greenhalgh T, Harvey G, Walshe K. Realist review--a new method of systematic review designed for complex policy interventions. J Health Serv Res Policy. 2005 Jul;10 Suppl 1:21-34. doi: 10.1258/1355819054308530. PMID: 16053581.

🖋گردآورنده: دکتر علی سراوانی

🔍در انجمن پژوهشی علوم و جراحی اعصاب با ما همراه باشید…
| @NeuroResearchers |

مرور کاکرین(Cochrane review)چیست؟
مرورهای کاکرین نوعی مرور سیستماتیک هستندکه توسط شبکه ای از محققان بین المللی(بیش از 28000 مشارکت کننده از بیش از 100 کشور در سراسر جهان)متعلق به یک سازمان مستقل و غیرانتفاعی به نام "سازمان همکاری کاکرین"( Cochrane Collaboration) انجام میشوند.
سازمان همکاری کاکرین متعهد به ارائه اطلاعات به روز و دقیق در مورد اثرات مراقبت‌های سلامتی است که به راحتی در سراسر جهان در دسترس باشد.
این سازمان مرورهای سیستماتیک از مداخلات مراقبت های سلامتی را تولید و منتشر میکند و جستجوی شواهد را در قالب کارآزمایی های بالینی و سایرمطالعات مربوط به مداخلات ترویج میدهد.
محصول اصلی این همکاری، پایگاه داده مرورهای سیستماتیک کاکرین است که اکنون به صورت ماهانه (قبلاً فصلی) به عنوان بخشی از کتابخانه کاکرین منتشر می‌شود.(http:// www.thecochranelibrary.com).
هدف اصلی همکاری کاکرین، کمک به ارائه دهندگان خدمات درمانی، سیاست‌گذاران، بیماران، مدافعان و مراقبان آنها برای تصمیم‌گیری آگاهانه در مورد مراقبت‌های سلامتی انسان است. یکی از ویژگی‌های اصلی که مرورهای کاکرین را در سطح بین‌المللی به عنوان بالاترین استاندارد در مراقبت‌های سلامتی مبتنی بر شواهد شناخته است، این است که آنها از یک روش‌شناسی مشترک و خاص برای محدود کردن سوگیری و خطای تصادفی پیروی می‌کنند.
یک پرسش بالینی که به‌روشنی تعریف شده باشد، از طریق جست‌وجو، گردآوری و سپس ارزیابی با استفاده از دستورالعمل‌های سخت‌گیرانه، مورد بررسی قرار می‌گیرد؛ این بررسی شامل تمام مطالعات اولیه موجود در یک موضوع می‌شود. این رویکردها شامل به‌کارگیری معیارهای صریح و قابل بازتولید در انتخاب مطالعات است که بر اساس جست‌وجویی جامع از تمامی پژوهش‌های بالقوه مرتبط، حتی آن‌هایی که هرگز منتشر نشده‌اند، صورت می‌گیرد.
گنجاندن داده‌های منتشرنشده در یک مرور سیستماتیک از اهمیت بالایی برخوردار است، چرا که مشخص شده است بخش قابل‌توجهی از مطالعات تصادفی‌سازی‌شده هرگز منتشر نمی‌شوند، و وضعیت انتشار مستقیماً با نتیجه‌ی مطالعه ارتباط دارد.
فعالیت‌های این سازمان توسط یک گروه راهبری منتخب هدایت می‌شود و کارکنان گروه‌های مختلف کاکرین در سراسر جهان از آن پشتیبانی می‌کنند؛ این گروه‌ها شامل مراکز، گروه‌های مرور، گروه‌های روش‌شناسی، حوزه‌ها/شبکه‌ها و واحد ویراستاری کاکرین هستند. فرآیند تولید مرورها توسط گروه‌های مرور کاکرین که در نقاط مختلف جهان قرار دارند هماهنگ می‌شود و هر یک مسئول یک حوزه تخصصی خاص در مراقبت‌های سلامت هستند.
افرادی که مرورهای علمی را تهیه می‌کنند، عمدتاً از متخصصان حوزه سلامت هستند که به‌صورت داوطلبانه با یکی از گروه‌های مرور کوکرین همکاری می‌کنند. تیم‌های ویراستاری این گروه‌ها بر روند آماده‌سازی و به‌روزرسانی مرورها نظارت دارند و تضمین می‌کنند که استانداردهای سخت‌گیرانه‌ی کیفیت، که مرورهای کوکرین به‌خاطر آن‌ها شناخته شده‌اند، به‌طور پیوسته رعایت شود.
در ادامه، مراحل اصلی تبدیل شدن به یک نویسنده کاکرین(Cochrane author) برای به‌روزرسانی یک مرور موجود یا انجام یک مرور سیستماتیک جدید درباره یک موضوع خاص سلامت بیان شده است:

گام اول: طرح پرسش بالینی، ثبت علاقه‌مندی و تشکیل تیم مرور
نویسندگان کار را با تدوین یک پرسش پژوهشی روشن و متمرکز آغاز می‌کنند—که اغلب از قالب PICO استفاده می‌شود (جمعیت(Population)، مداخله(Intervention)، مقایسه(Comparison)، پیامد(Outcome)). این مرحله پایه‌گذار کل فرایند مرور سیستماتیک است و تعریف دقیق مسئله کمک می‌کند تا مسیر جست‌وجو، انتخاب مطالعات و تحلیل نتایج، هدفمند و علمی دنبال شود.

گام دوم: نگارش یا به‌روزرسانی پروتکل مرور سیستماتیک
همانند سایر پروژه‌های پژوهشی، پس از تشکیل تیم تحقیقاتی، گام دوم تدوین یک پروتکل شفاف و دقیق است که جزئیات برنامه پژوهش را مشخص کند. انتشار پروتکل مرورهای کاکرین در پایگاه مرورهای نظام‌مند کاکرین (Cochrane Database of Systematic Reviews یا CDSR) پیش از انتشار نسخه کامل مرور، با اهداف متعددی انجام می‌شود: کاهش تأثیر تعصبات نویسندگان، ارتقای شفافیت در روش‌ها و فرآیندها، جلوگیری از تکرار ناخواسته موضوعات، و فراهم کردن امکان داوری همتا(peer review)بر روش‌های برنامه‌ریزی‌شده.

گام سوم: جست‌وجوی شواهد، ارزیابی انتقادی و استخراج داده‌ها از مطالعات واردشده
در این مرحله، یک جست‌وجوی جامع در پایگاه‌های داده و منابع مختلف (از جمله مطالعات منتشرنشده) برای یافتن تمام پژوهش‌های مرتبط انجام می‌شود. مطالعات به‌کمک معیارهای از پیش تعیین‌شده‌ی ورود و خروج غربالگری می‌شوند. این کار معمولاً به‌طور مستقل توسط دست‌کم دو مرورگر انجام می‌گیرد تا احتمال سوگیری کاهش یابد. داده‌های کلیدی از مطالعات پذیرفته‌شده با استفاده از فرم‌های استاندارد شده جمع‌آوری می‌شود.

گام چهارم: ترکیب و ارائه داده‌ها: فراتحلیل (Meta-analysis) و نمودارهای جنگلی(Forest Plots)
بخش تحلیل داده‌ها در مرورهای کاکرین با شرحی مختصر از کارآزمایی‌ها آغاز می‌شود که جزئیات آن به‌صورت جدولی ارائه می‌گردد. هنگامی که کارآزمایی‌ها از نظر طراحی و شرایط به‌اندازه کافی مشابه باشند، نتایج آن‌ها ممکن است از طریق متا آنالیز ترکیب شوند. متا آنالیز آثار درمانی و عدم‌قطعیت آن‌ها را کمی‌سازی می‌کند و مزایای فراوانی دارد؛ از جمله امکان ارزیابی یکنواختی نتایج و بهبود دقت برآوردها.
با این حال، زمانی که مطالعات از نظر بالینی ناهمگون باشند—برای مثال از روش‌ها، جمعیت‌ها، مداخلات یا پیامدهای متفاوتی استفاده کرده باشند—انجام متاآنالیز ممکن نیست. نرم‌افزار RevMan روند تحلیل داده‌ها را ساده می‌کند؛ این نرم‌افزار به نویسندگان امکان می‌دهد داده‌ها و منابع مطالعات را وارد کرده، جداولی برای نمایش ویژگی‌ها و مقایسه‌ها ایجاد کنند. آمارهای متا آنالیزی به‌طور خودکار محاسبه می‌شوند (در صورتی که داده‌ها به‌صورت استاندارد وارد شده باشند) و نمودارهای جنگلی برای ارائه تصویری از نتایج تولید می‌شوند.

گام پنجم: تفسیر و ارائه نتایج و نگارش مرور
مرحله نهایی در یک مرور سیستماتیک، خلاصه‌سازی نتایج و ارائه نتیجه‌گیری‌هایی است که بتوانند به تصمیم‌گیری بالینی بهتر و آگاهانه‌تر کمک کنند. در مرورهای کاکرین، بخش عمده‌ای از اطلاعات به‌شکل استاندارد و خودکار توسط نرم‌افزار RevMan گردآوری می‌شود. نویسندگان با نگارش متنی ساختارمند، یافته‌ها را خلاصه می‌کنند. در بخش بحث (Discussion)، مرورهای کاکرین از زیرعنوان‌های استاندارد استفاده می‌کنند تا درک نتیجه‌گیری‌ها برای خوانندگان آسان‌تر و شفاف‌تر باشد.

در آخرین مرحله از مرور کاکرین، نسخه پیش‌نویس مرور برای پایگاه ویراستاری (Editorial Base) ارسال می‌شود، تا توسط داوران خارجی تحت فرآیند رسمی داوری همتا(peer review) قرار گیرد. پس از آن‌که نظرات داوران بررسی و اصلاحات لازم اعمال شد و نسخه نهایی به تأیید تیم ویراستاری رسید، متن مرور،ویرایش نهایی می‌شود و در پایگاه مرورهای سیستماتیک کاکرین"Cochrane Database of Systematic reviews "به‌عنوان بخشی از کتابخانه کاکرین منتشر می‌شود.

گردآورنده:زینب رنجبریان

منابع:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21922964/
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1440-1797.2010.01380.x
https://www.cochranelibrary.com/about/about-cochrane-reviews

🔍در انجمن پژوهشی علوم و جراحی اعصاب با ما همراه باشید…
| @NeuroResearchers |

#با_مقاله_درس_بخوانیم

بررسی ساختار یافته در مقابل بررسی گسترده

✅ تفاوت ها و کاربردهای بررسی‌ گسترده و بررسی ساختاریافته می تواند در انتخاب روش مناسب برای تحقیقات به پژوهشگران کمک کند.

⬅ بررسی ساختاریافته(systematic review )
بررسی سیستماتیک یک روش دقیق و ساختاریافته برای تحلیل شواهد علمی است که مراحل زیر را شامل می‌شود:
- جستجوی جامع در منابع علمی.
- ارزیابی کیفیت و قابلیت اطمینان مطالعات.
- استخراج و ترکیب داده‌ها برای پاسخ به یک سؤال خاص.
- ارائه‌ی راهکارهای عملی برای تصمیم‌گیری در حوزه‌ی پزشکی و سیاست‌گذاری.

⬅ موارد استفاده‌ی بررسی سیستماتیک:
1. کشف شواهد علمی جهانی.
2. تأیید یا رد شیوه‌های موجود در درمان.
3. شناسایی مسیرهای تحقیقات آینده.
4. بررسی تناقضات نتایج مطالعات.
5. تولید راهنمایی‌های عملی برای تصمیم‌گیری‌های پزشکی.

⬅ بررسی گسترده( Scoping Review )
این روش برای بررسی گسترده‌ی یک حوزه‌ی تحقیقاتی به کار می‌رود. برخلاف بررسی سیستماتیک که بر یک سؤال مشخص تمرکز دارد، این روش به شناخت کلی از یک زمینه کمک می‌کند.

⬅ موارد استفاده‌ی بررسی گسترده:
- تعیین انواع شواهد موجود در یک حوزه‌ی تحقیقاتی.
- روشن‌سازی مفاهیم و تعاریف کلیدی.
- بررسی روند تحقیقات در یک حوزه.
- شناسایی عوامل کلیدی مرتبط با یک موضوع.
- آماده‌سازی برای انجام بررسی سیستماتیک.
- تحلیل شکاف‌های علمی و کمبودهای‌ دانشی.

⬅ تفاوت ها
- بررسی گسترده برای شناسایی شکاف های پژوهشی ، تحلیل محتوای مطالعات و ایجاد چارچوب اولیه برای تحقیقات آینده به کار می‌رود.
- بررسی سیستماتیک رویکردی دقیق‌تر است و شامل ارزیابی انتقادی مطالعات، بررسی روش شناسی و ارائه تحلیل های قابل اعتماد می‌شود.
- بررسی گسترده می‌تواند مقدمه ای برای بررسی سیستماتیک باشد، زیرا به پژوهشگران کمک می‌کند تا سوالات پژوهشی و معیارهای ورود به بررسی سیستماتیک را تعیین کنند.
- بررسی سیستماتیک برای تصمیم گیری های مبتنی بر شواهد در حوزه‌های علمی، به‌ویژه در پزشکی، کاربرد دارد.
- بررسی گسترده معمولاً برای شناسایی منابع موجود، تحلیل شکاف های دانش، تعریف مفاهیم و مدل ها، و ارزیابی روش های پژوهشی مفید است.

به طور کلی بررسی گسترده نباید جایگزین بررسی سیستماتیک شود، بلکه باید در شرایط مناسب انجام شود. همچنین پژوهشگران باید با دقت روش مناسب را انتخاب کنند تا نتایج علمی مفید و قابل اعتماد حاصل شود.

📚منابع:

Munn, Z., Peters, M. D. J., Stern, C., Tufanaru, C., McArthur, A.,  Aromataris, E. (2018). Systematic review or scoping review? Guidance for authors when choosing between a systematic or scoping review approach. *BMC Medical Research Methodology*, 18(1), 143.

Chrastina, J. (2019). Systematic review and (systematic) scoping review: Similarities or differences?

✍گردآورنده:طراوت واله

🔍در انجمن پژوهشی علوم و جراحی اعصاب با ما همراه باشید…
| @NeuroResearchers |

🧠 چگونه یک مقاله مروری (Review Paper) را بخوانیم؟

خواندن مقاله‌های مروری تنها دریافت اطلاعات نیست؛ باید فعالانه با متن برخورد کرد و با پرسیدن چند سؤال کلیدی، کیفیت مقاله را سنجید. در ادامه، مهم‌ترین نکاتی که هنگام خواندن مقاله‌های مروری سیستماتیک باید مدنظر قرار گیرد را مرور می‌کنیم:


-------------

✅ ۱. هدف مقاله چیست؟

(What is the Purpose of the Review?)

نویسندگان باید هدف مقاله را روشن کنند. مقاله‌های روایتی (narrative reviews) اغلب گسترده‌تر و کمتر دقیق‌اند، درحالی‌که مقاله‌های سیستماتیک سؤال مشخص و دقیقی دارند.
باید بررسی شود که مقاله برای ارتقاء آگاهی نوشته شده یا به قصد تغییر در تصمیمات درمانی. همچنین بهتر است نویسنده‌ها تضاد منافع خود را نیز اعلام کرده باشند تا امکان بررسی بی‌طرفی تحلیل فراهم شود.


-------------

✅ ۲. آیا سؤال بالینی مشخص و مهمی دارد؟

(Is the Topic Clearly Defined and Is There a Focused, Important Clinical Question?)

مرورهای سیستماتیک باید یک سؤال مشخص و قابل پاسخ با "بله" یا "خیر" داشته باشند. برای مثال، اگر مقاله‌ای درباره‌ی تهویه غیرتهاجمی پس از اکستوپیشن (Extubation؛ خارج کردن لوله‌ی تراشه (endotracheal tube) از نای بیمار)است، باید در پایان مقاله بدانید که آیا این روش مؤثر هست یا نه.


-------------

✅ ۳. آیا جست‌وجوی منابع به‌خوبی انجام شده؟

(Is the Literature Search Thorough and Were All Possible Sources of Information Evaluated?)

مرورهای سیستماتیک باید همه‌ی منابع ممکن را پوشش دهند. اگر فقط از PubMed استفاده شده باشد، احتمال حذف اطلاعات مهم وجود دارد.
نویسنده باید منابع خاکستری (gray literature) مثل گزارش‌های صنعتی، پایان‌نامه‌ها و مقالات غیرمنتشره را نیز در نظر بگیرد. همچنین بررسی لیست منابع مقالات مهم (روش reference tracking) هم از تکنیک‌های معتبر جست‌وجو است.


-------------

✅ ۴. معیار انتخاب مطالعات چه بوده و آیا از قبل مشخص شده بودند؟

(What Criteria Were Used to Select Papers for Inclusion and Were These Criteria Predefined?)

مقاله باید معیارهای ورود و خروج مطالعه‌ها را مشخص کرده باشد و این معیارها باید قبل از شروع مرور تعیین شده باشند (نه در میانه‌ی راه!).
مثلاً ممکن است تصمیم گرفته شود فقط کارآزمایی‌های بالینی تصادفی‌شده (RCTs) وارد شوند یا مقاله‌های بدون گروه کنترل حذف شوند.


-------------

✅ ۵. آیا نتایج به روش تحلیل حساسیت بررسی شده‌اند؟

(Are the Results Sensitive to the Review Methodology?)

تحلیل حساسیت (Sensitivity Analysis) بررسی می‌کند که آیا نتایج تحت شرایط مختلف ثابت باقی می‌مانند یا خیر.
مثلاً اگر نتایج از مطالعات ضعیف‌تر به RCTها تغییر نکند، اعتبار مقاله بالاتر می‌رود. خواننده باید بپرسد: «آیا نتایج تغییر می‌کردند اگر منابع یا روش تحلیل متفاوتی استفاده می‌شد؟»


-------------

💡 واژه‌نامه‌ی اصطلاحات:

🔹Systematic Review = مرور سیستماتیک

🔹Narrative Review = مرور روایتی

🔹Gray Literature = منابع خاکستری

🔹Sensitivity Analysis = تحلیل حساسیت

🔹RCT (Randomized Controlled Trial) = کارآزمایی بالینی تصادفی‌شده

🔹Bias = سوگیری یا تعصب

-------------


منبع: https://www.liebertpub.com/doi/abs/10.4187/respcare.09541379


گردآورنده: میترا نیک سیرت




🔍در انجمن پژوهشی علوم و جراحی اعصاب با ما همراه باشید…🌱
| @NeuroResearchers |

#با_مقاله_درس_بخوانیم

📍Team roles in Systematic Reviews

📝 مرورهای سیستماتیک از کار تیمی سود می‌برند و تولید مشترک بخش اساسی از سنتز تحقیقات با کیفیت بالا و تصمیم‌گیری در حوزه مراقبت‌های بهداشتی است.
با این حال، علیرغم شهرت آنها به عنوان محصولات شفاف و دقیق، آنها تحت تأثیر افرادی هستند که آنها را انجام می‌دهند و این به نوبه خود می‌تواند بر نتایج حاصل تأثیر بگذارد. یک تیم بررسی ممکن است شامل بررسی‌کنندگان سیستماتیک باتجربه، متخصصان اطلاعات، آمارشناسان و متخصصان محتوا باشد، یا از آنجایی که برای انجام یک مرور سیستماتیک نیازی به مجوز نیست، تیم بررسی ممکن است هیچ یک از این تخصص‌ها را شامل نشود. در این صورت، عاقلانه است که در نظر بگیرید چه کسی مرور سیستماتیک را انجام می‌دهد و چرا. تعداد مرورهای سیستماتیک فهرست شده در MEDLINE در طول دهه گذشته سه برابر افزایش یافته است.

🗒 روش‌های پیشینی صریح و شفاف از ویژگی‌های بارز مرورهای سیستماتیک هستند، اما در عمل، می‌توانند یک فرآیند تکراری باشند که بسته به نتایج به دست آمده در هر مرحله، بین مراحل حرکت رفت و برگشتی وجود دارد.تعداد "اعضای تیم" نیز با تعداد نویسندگان انتشارات حاصل مغایرت داردهدف یک پروتکل مرور سیستماتیک، اطمینان از این است که انحرافات لازم از روش‌های برنامه‌ریزی شده، توسط تیم مرور، اثبات و در حالت ایده‌آل مورد بحث قرار گیرد.

💊 مطالعه‌ای روی 185 متاآنالیز در داروهای ضد افسردگی انجام دادند تا دریابند که 29٪ از مقالات حاوی نویسندگانی بودند که کارمند تولیدکننده داروی ارزیابی شده بودند و 79٪ آنها پیوند صنعتی با داروی ارزیابی شده داشتند. این مطالعه همچنین نشان داد که متاآنالیزهایی که شامل نویسنده‌ای بودند که کارمند تولیدکننده داروی ارزیابی شده بود، 22 برابر کمتر از سایر متاآنالیزها احتمال داشت که اظهارات منفی در مورد دارو داشته باشند.

📊 همکاری جهانی به دیده شدن و کیفیت فعالیت‌های تحقیقاتی علمی کمک می‌کند، و عدم همکاری بین مؤسسات می‌تواند تأثیر منفی بر پروژه‌های سنتز شواهد داشته باشد که ظاهراً در خط مقدم پزشکی مبتنی بر شواهد قرار دارند . با این حال، روش‌شناسانی با مجموعه مهارت‌های خاص که مرورکننده‌های سیستماتیک نیستند، مانند آمارشناسان و مدل‌سازان شاغل در مرورهای سیستماتیک، ممکن است استراتژی‌هایی را توصیه کنند که با نقاط قوت آنها مطابقت دارد و در گذشته و احتمالاً بدون توجه به سایر روش‌های مناسب به کار گرفته شده‌اند. مرورهای سیستماتیکی که نمی‌توانند سوالات پیچیده تحقیقاتی را در خود جای دهند، ممکن است به دلیل اتکا به روش‌شناسی «آزمایش‌شده و آزمایش‌شده» در معرض خطر عدم انعطاف‌پذیری در برابر نوآوری‌های مفید باشند. برای مثال، تمرکز بر مطالعات اثربخشی به جای کارآزمایی‌های عملی ممکن است اعتبار خارجی یافته‌های بررسی را به خطر بیندازد. بعید است که تیم‌های بررسی که مشغول نقد ناهمگونی شواهد موجود هستند، اعتبار خارجی بررسی را، مثلاً با جستجو و نقد متون خاکستری مرتبط یا دیدگاه‌های کاربران خدمات، شرح دهند. بنابراین، تجربه یا تخصص تیم می‌تواند بر اعتبار خارجی یک بررسی سیستماتیک تأثیر بگذارد. به عنوان مثال، تحقیقات نشان می‌دهد که استراتژی‌های کمی در همکاری کاکرین به صراحت به اولویت‌های تحقیقاتی جمعیت‌های محروم می‌پردازند و رویکردهای نوآورانه‌ای برای اطمینان از در نظر گرفتن اولویت‌های تحقیقاتی ذینفعان متنوع مورد نیاز است. نمایش عادلانه جمعیت‌شناسی جمعیت در تیم، و همچنین مهارت‌ها و تجربه‌های مورد نیاز، ممکن است به طور بالقوه بر اهمیت و پذیرش بررسی تأثیر بگذارد.

❌ بررسی‌های سیستماتیک اولویت خود را حفظ کنند، روش‌شناسی آنها باید از طریق بررسی‌های مداوم تکامل یابد تا برخی از سوگیری‌های (نادیده) که می‌توانند بر بررسی‌ها تأثیر بگذارند، از ترکیب تیم بررسی و همچنین شواهدی که در آنها استفاده می‌شود، درک شوند.

🎓 منبع:
https://systematicreviewsjournal.biomedcentral.com/articles/10.1186/s13643-017-0548-x

📎 گردآورنده: متینا رضائی فرد

ما را به دوستان خود معرفی کنید.🌱
🆔 @Neurosurgery_association
🆔 @Neurosurgeryassociation
🆔Linkedin
neuro-surgery.info

مدیریت زمان در مرورهای نظام‌مند:(Time management for reviews)
چالش‌ها، راهکارها و نقش فناوری‌های نوین

🔹 مقدمه
مرورهای نظام‌مند (Systematic Reviews) به‌عنوان یکی از دقیق‌ترین روش‌های سنتز شواهد علمی، نیازمند برنامه‌ریزی زمانی دقیق و ساختارمند هستند. با توجه به پیچیدگی مراحل مختلف این نوع مطالعات، از تعریف سؤال پژوهشی تا تحلیل داده‌ها و نگارش، مدیریت زمان به‌عنوان یک مهارت کلیدی در موفقیت پروژه شناخته می‌شود.



🔹 ۱. چالش‌های رایج در مدیریت زمان مرورهای نظام‌مند
- حجم بالای مقالات برای غربالگری
- تأخیر در استخراج داده‌ها و ارزیابی کیفیت
- عدم هماهنگی تیمی در پروژه‌های گروهی
- تداخل وظایف و نبود تقویم زمانی مشخص

🔹 ۲. راهکارهای پیشنهادی
✅ برنامه‌ریزی مرحله‌به‌مرحله
استفاده از چارچوب‌هایی مانند PRISMA و PICO برای ساختاربندی مراحل و زمان‌بندی دقیق هر بخش.

✅ ابزارهای دیجیتال مدیریت پروژه
نرم‌افزارهایی مانند Trello، Notion، Asana و GanttProject برای تعیین بازه های زمانی ، پیگیری وظایف و هماهنگی تیمی بسیار مؤثر هستند.

✅ تقسیم وظایف و نقش‌ها
مطابق با موضوع «Team Roles»، تعیین نقش‌های مشخص برای اعضای تیم (غربالگر، استخراج‌کننده داده، ارزیاب کیفیت و...) باعث کاهش اتلاف زمان می‌شود.

🔹 ۳. نقش هوش مصنوعی در بهینه‌سازی زمان
هوش مصنوعی (AI) در سال‌های اخیر به‌عنوان یک ابزار نوین در مرورهای نظام‌مند وارد شده و می‌تواند زمان انجام پروژه را به‌طور چشمگیری کاهش دهد:

- نرم‌افزارهای غربالگری مبتنی بر AI مانند Rayyan یا ASReview با یادگیری از تصمیمات پژوهشگر، مقالات نامرتبط را سریع‌تر حذف می‌کنند.
- استخراج خودکار داده‌ها با استفاده از NLP (پردازش زبان طبیعی) در حال توسعه است و می‌تواند زمان استخراج داده را کاهش دهد.
- تشخیص خودکار سوگیری (Risk of Bias) با الگوریتم‌های یادگیری ماشین در حال پیشرفت است و به پژوهشگران در ارزیابی کیفیت کمک می‌کند.

یک مطالعه مروری توسط Nadella و همکاران (2023) نشان داد که استفاده از AI در مرورهای نظام‌مند می‌تواند زمان غربالگری را تا 60٪ کاهش دهد و دقت تصمیم‌گیری را افزایش دهد.
🔹 ۴. نتیجه‌گیری
مدیریت زمان در مرورهای نظام‌مند، نه‌تنها یک مهارت فردی بلکه یک فرآیند تیمی و فناورانه است. با بهره‌گیری از ابزارهای دیجیتال، چارچوب‌های ساختاریافته و فناوری‌های نوینی مانند هوش مصنوعی، می‌توان این فرآیند را بهینه‌سازی کرد و کیفیت خروجی پژوهش را ارتقا داد.



📚 منابع علمی:
1: https://www.researchgate.net/publication/313579088_Assessing_the_Relationship_of_Time_Management_and_Academic_Performance_of_the_Business_Students_in_Al-Zahra_College_for_Women

2:Toward Systematic Review Automation: A Practical Guide to Using Machine Learning Tools in Research Synthesis
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31296265/

3:https://www.researchgate.net/publication/391019334_A_Systematic_Literature_Review_of_Advancements_Challenges_and_Future_Directions_of_AI_and_ML_in_Healthcare


🧠گردآورنده:محمدرضا کناری زاده

🔍در انجمن پژوهشی علوم و جراحی اعصاب با ما همراه باشید…
| @NeuroResearchers |

 🔎 درک پژوهش مشارکتی مبتنی بر جامعه
CBPR چیست؟📌

 رویکردی مشارکتی در تحقیق است که در آن پژوهشگران و اعضای جامعه به‌عنوان شرکای برابر در تمامی مراحل پژوهش،همکاری می‌کنند. این رویکرد به‌ ویژه در ارتقای سلامت در جوامع آسیب‌پذیر، که با بار بالای بیماری و فرصت‌های محدود برای حفظ سلامت مواجه‌اند، کاربرد فراوان دارد.

❓️ضرورت CBPR

نابرابری‌های سلامت اغلب ناشی از طرد اجتماعی، فقدان منابع، و تبعیض‌های سیستمیک در نظام‌های سلامت است. CBPR  با درگیر کردن فعالانه جوامع در شناسایی نیازهایشان و طراحی مداخلات متناسب با فرهنگ، مشروعیت و اثربخشی برنامه‌های سلامت عمومی را افزایش می‌دهد.

⭕️محدودیت‌های رویکردهای پژوهشی سنتی

رویکردهای متداول پژوهشی، به‌ ویژه در کار با گروه‌های کم برخوردار، اغلب به علت ارتباط ناگسستنی پژوهش و فرهنگ ، عدم اعتماد به پژوهش ها، درنظرنگرفتن واقعیت های زندگی روزمره، و ارتباط کم پژوهش ها با اولویت های جامعه، دچار محدودیت است. این عوامل نه تنها منجر به کاهش مشارکت می شود بلکه باعث کاهش اثربخشی نتایج در برابر چالش های زندگی حقیقی می شود.

📍ارکان اساسی  CBPR
CBPR
بر پایه مشارکت برابر، تصمیم‌گیری مشترک، یادگیری متقابل، اقدام پایدار، و مفید بودن برای هر دو گروه آکادمیک و جامعه استواراست.

🔆چالش‌های جذب مشارکت در جوامع کمتر برخوردار

درگیر کردن جوامع کم برخوردار در فرآیندهای پژوهشی به‌ دلیل بی‌اعتمادی ، ترس از آسیب، ناآگاهی نسبت به فرصت‌های پژوهش و سد زبانی و سواد، مشکل است. CBPR از طریق ایجاد شبکه های قوی در جامعه و مشارکت نظام مند بر این موانع غلبه می کند.

☑️شواهد حاصل از مطالعات اخیر

مروری نظام‌مند در سال ۲۰۲۳ نشان داد پروژه‌هایی که افراد جامعه از پیش درارتباط بوده و منابع مالی کافی بوده است، سطوح بالاتری از مشارکت را تجربه کردند. بیشتر پروژه‌ها در سطح «مشارکت» قرار داشتند، در حالی که تنها تعداد معدودی به سطح «همکاری» یا «توانمندسازی» دست یافتند. مشارکت مؤثر زمانی حاصل شد که حضور جامعه از مرحله برنامه‌ریزی تا اجرا و ارزیابی ادامه داشت.

🟢چشم‌انداز پیش‌رو

  پژوهشگران باید به جای پروژه‌های کوتاه‌مدت، در مشارکت‌های بلندمدت سرمایه‌گذاری کنند
نهادهای تأمین مالی باید زمان و منابع مورد نیاز برای مشارکت واقعی را به رسمیت بشناسند.
مؤسسات باید رویه‌های اخلاقی و بررسی خود را برای تطبیق با مدل‌های مشارکتی و جامعه‌محور سازگار کنند
لازم است از جوامع حمایت شود تا توانمندی لازم برای تعیین اولویت‌های پژوهشی و بهره‌گیری از یافته‌ها برای حمایت‌گری و تغییر سیاست‌ها را به دست آورند.
  
✅️جمع‌بندی
CBPR
صرفاً یک روش پژوهش نیست، بلکه چارچوبی نظری مبتنی بر برابری و عدالت اجتماعی است. زمانی که به درستی اجرا شود، می تواند پلی میان دانش و عمل باشد.

منابع:
اول
دوم
سوم

گردآورنده: سارا هدایتیان

🔍در انجمن پژوهشی علوم و جراحی اعصاب با ما همراه باشید…
| @NeuroResearchers |

مقدمه‌ای بر ارزیابی خطر سوگیری(Introduction to risk of bias assessment)
ارزیابی خطر سوگیری (Risk of Bias) یکی از مراحل ضروری و حیاتی در مطالعات مرور سیستماتیک و متاآنالیز است. این ارزیابی به شناسایی منابع خطای سیستماتیک در مطالعات اولیه کمک کرده و در نتیجه، اطمینان از اعتبار و قابل‌ اتکابودن نتایج حاصل را فراهم می‌آورد.
ریسک سوگیری عبارت است از احتمال انحراف نتایج مطالعه از واقعیت به دلیل طراحی، اجرا، تجزیه ‌و راست‌سازی یا گزارش‌دهی نامناسب مطالعه.
اهمیت ارزیابی خطر سوگیری:
تضمین شفافیت و قابلیت تکرار در تصمیم‌گیری‌ها
کاهش تصمیم‌گیری‌های نادرست بر پایه شواهد مغشوش یا متعصب (bias)
تقویت درجه همگنی و اعتبار نتایج نهایی مرور
-به منظور ارزیابی ریسک بایاس،ابزار هایی متناسب با نوع مطالعه ایجاد شده اند که برخی از ابزار و نوع مطالعات پیشنهادی و کاربردی برای هر کدام به شرح زیر است:
1)
نام ابزار: Cochrane RoB tool and RoB2.0 tool
نوع مطالعه:Randomized controlled trial /Diagnostic accuracy study
2)
نام ابزار:ROBIS

نوع مطالعه:Non-randomised interventional study

3)
نام ابزار:Newcastle-OttawaScale(NOS)
نوع مطالعه:Cohort study /Case-control study
در ادامه به بررسی چند مورد از رایج ترین انواع ابزار های ارزیابی ریسک بایاس می پردازیم:
Cochrane- RoB 2
ارزیابی ریسک بایاس در رویکرد Cochrane یکی از رایج‌ترین و معتبرترین روش‌ها برای بررسی کیفیت مطالعات اولیه، به‌ویژه مطالعات کارآزمایی تصادفی‌شده (RCTs) است
ارزیابی‌های ابزار RoB 2 به خطر سوگیری در یک برآورد منفرد از اثر مداخله برای یک پیامد یا نقطه پایانی خاص مربوط می‌شوند، نه برای کل کارآزمایی بالینی.
ابزار RoB 2 در قالب پنج حوزه سوگیری (bias domains) سازمان‌دهی شده است. که 5 حوزه ذکر شده عبارت اند از:
1.سوگیری ناشی از فرآیند تصادفی‌سازی (Randomisation Process)
2. سوگیری ناشی از انحراف از مداخلات موردنظر (Intended Interventions)
3. سوگیری ناشی از داده‌های گمشده‌ی پیامد (Missing Outcome Data)
4. سوگیری در اندازه‌گیری پیامد (Measurement of the Outcome)
5. سوگیری در انتخاب نتیجه‌ی گزارش‌شده (Selection of the Reported Result)
در RoB 2، داوری‌ها در مورد میزان خطر سوگیری بر اساس پاسخ به پرسش‌های راهنما و با استفاده از الگوریتم‌های مشخص به دست می‌آیند.که در نهایت نتیجه ی پایانی به صورت بدین صورت گزارش می شود:
✅ Low risk ⚠️ Some concerns ❌ High risk
ابزار RoB 2 برای کارآزمایی تصادفی انفرادی،گروه های موازی و تصادفی خوشه ای در سایت https://www.riskof bias.info/welcome/rob-2-0-tool قابل دسترس است.
ابزار RoB 2 می تواند به پژوهشگران در مطالعات مروری سیستماتیک و کارآزمایی بالینی کمک کند تا به قابل اعتماد ترین یافته های ممکن دست یابند.

ROBIS
ارزیابی ریسک بایاس در مرورهای سیستماتیک با ابزار ROBIS (Risk Of Bias In Systematic Reviews) انجام می‌شود. این ابزار به‌طور خاص برای بررسی کیفیت روش‌شناختی مرورهای سیستماتیک (نه مطالعات اولیه مثل RCT) طراحی و در سال 2016 معرفی شده است.
ساختار ابزار ROBIS به طور کلی 3 مرحله اصلی دارد که شامل:
1) ارزیابی ارتباط (اختیاری) (assess relevance)
2) شناسایی نگرانی‌ها در مورد فرآیند مرور(identify concerns with the review process)
3) قضاوت در مورد خطر سوگیری(judge risk of bias)
بر اساس اطلاعات مراحل قبل، در این فاز تصمیم‌گیری نهایی انجام می‌شود:
Low risk of bias✅ High risk of bias❌ Unclear❔
ابزار ROBIS و اسناد راهنما در وب سایت ROBIS((www.robis-tool.info قابل دسترس است.
به طور کلی ابزار ROBIS اولین ابزار توسعه یافته دقیقی ست که به طور خاص برای ارزیابی حطر سوگیری در مرور های سیستماتیک طراحی شده و قابل استفاده می باشد.
Newcastle–Ottawa Scale (NOS)
ابزار NOS حاصل همکاری مداوم بین دانشگاه‌های نیوکاسل، استرالیا و اتاوا، کانادا است. در میان تمام ابزارهای موجود برای مطالعات کوهورت و مورد-شاهدی، NOS رایج‌ترین ابزار مورد استفاده در حال حاضر است که امکان اصلاح آن بر اساس یک موضوع خاص را نیز فراهم می‌کند.
ساختار ابزار NOS به طور کلی 3 حیطه اصلی دارد و بر اساس آنها امتیاز بندی انجام می شود که شامل موارد زیر است:
1)انتخاب (Selection) – حداکثر ۴ امتیاز (ستاره)
2. مقایسه‌پذیری (Comparability) – حداکثر ۲ امتیاز
3. بررسی پیامد یا مواجهه (Outcome or Exposure) – حداکثر ۳ امتیاز
روش امتیاز دهی در ابزار NOS:امتیاز دهی در ابزار NOS اینگونه است که در صورت رعایت شدن هر معیار یک امتیاز(ستاره) دریافت میکند.بنابراین حداکثر امتیاز کلی میتواند 9 ستاره باشد و امتیاز بالاتر به معنای کیفیت بالاتر مطالعه و خطر کمتر سوگیری می باشد.

NOS یکی از ابزارهای پرکاربرد برای ارزیابی کیفیت و خطر سوگیری در مطالعات مشاهده‌ای (Observational Studies) شامل مطالعات مورد-شاهدی (Case-Control) و مطالعات هم‌گروهی (Cohort) است.
به طور کلی ارزیابی کیفیت روش‌شناختی (خطر سوگیری) گامی حیاتی پیش از بهره‌برداری از نتایج مطالعات است و نقش اساسی در افزایش اعتبار و صحت مرورهای سیستمی دارد.
منابع: منبع۱ منبع۲ منبع۳
گردآورنده:علی هاشمی

🔍در انجمن پژوهشی علوم و جراحی اعصاب با ما همراه باشید…
| @NeuroResearchers |

⭕️مفاهیم پایه آماری برای مرور ها

در دنیای پزشکی و علوم سلامت، انواع مختلفی از مرور های پژوهشی وجود دارد که هر کدام هدف و روش متفاوتی دارند. از جمله رایج ترین مرور ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

📌مرور روایی (Narrative Review)
📌مرور سیستماتیک ( Systematic Review)
📌مرور نقشه ای( Scoping Review)
📌مرور سریع( Rapid Review)


اما بیشترین اهمیت مفاهیم اماری در مرور های سیستماتیک و متاآنالیز دیده می شود، چرا که این نوع مرورها داده ها را از چندین مطالعه مختلف جمع آوری، ارزیابی و به صورت آماری ترکیب می کنند تا به نتایج دقیق تر و قابل اتکا برسند.[1]
مرور سیستماتیک با استفاده از روش شناسی ساختاریافته و شفاف،امکان شناسایی،انتخاب و ارزیابی انتقادی مطالعات را فراهم می کند و با استفاده ازمتاآنالیز،می توان داده های عددی حاصل از مطالعات مختلف را به صورت کمی و اماری ترکیب کرد.[2]

📌اهمیت مفاهیم اماری در مرورهای سیستماتیک و متاانالیز

برای فهم صحیح نتایج مرور های سیستماتیک و متاآنالیز، اشنایی با چند مفهوم آماری پایه ضروری است:

☑️1.اندازه اثر  ( Effect size)

اندازه اثر، معیاری است که میزان تاثیر یک مداخله یا ارتباط را نشان می دهد و در متاآنالیز ها برای ترکیب نتایج مطالعات مختلف استفاده می شود. این معیار می تواند شامل:

اختلاف میانگین(MD) ، نسبت شانس( OR)، نسبت خطر (  HR) و غیره باشد.[3] مثلا در متاآنالیز از چندین مطالعه درمانی، اندازه اثر می تواندنشان دهد که یک دارو به طور متوسط چقدر در بهبود بیماران موثر بوده است.[3]

☑️2.وزن دهی مطالعات

در متاآنالیز ،مطالعات بر اساس کیفیت و حجم نمونه شان وزن داده می شود تا مطالعات بزرگتر و با کیفیت بهتر، تاثیر بیشتری در نتیجه نهایی داشته باشند.

☑️3. فاصله اطمینان(Confidence Interval)

فاصله اطمینان، بازه ای است که با درصد اطمینان مشخص( معمولا 95%) مقدار واقعی اندازه اثر راشامل می شود. اگر فاصله اطمینان شامل عددصفر ( برای MD) یاعدد یک (برای OR/HR) نباشد، نتایج معنادار اماری محسوب می شوند.[3]

☑️4.ازمون فرض و مقدار P(p-value)

در تحلیل های آماری ابتدا فرض صفر بیان می شود، یعنی فرض می شود بین دو گروه یا متغیر هیچ تفاوت معناداری وجود ندارد.سپس داده های جمع آوری شده بررسی می شوند تا مشخص شود که آیا این فرض قابل رد شدن هست یا نه.
مقدار P(p-value)  بیانگر احتمال مشاهده شدن تفاوت موجود درصورتی است که فرض صفر درست باشد.[3]

☑️5.شاخص ناهمگنی ( Heterogeneity- I²)

یکی از چالش های مهم در مرور سیستماتیک، تفاوت بین نتایج مطالعات مختلف است که به آن ناهمگنی می گویند. شاخص I² مقدار ناهمگنی را به صورت درصد نشان می دهد.مثلا I² برابر با 0درصد به معنی نبود ناهمگنی و مقادیر بالاتر نشان دهنده اختلاف بیشتر بین مطالعات است. این شاخص به تصمیم گیری برای استفاده از مدل اثر ثابت یا اثر تصادفی کمک می کند.[4]

☑️6.مدل های اثر ثابت و اثر تصادفی

مدل اثر ثابت فرض می کند که همه مطالعات یک اندازه اثر واحد دارند.
مدل اثر تصادفی تفاوت های واقعی بین مطالعات را در نظر می گیرد و برای داده هایی با ناهمگنی بالا مناسب تر است.[4]

📊مثال کاربردی از مرور سیستماتیک با تاکید بر مفاهیم اماری:

در یک متاآنالیز واقعی که اثر افزودن DPP-4 inhibitor به درمان بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 بررسی شد نتایج نشان داد: [5]

MD : -0.61%    CI: 95%   I²: 73.4%

به دلیل ناهمگنی بالا مدل اثر  تصادفی برای تحلیل استفاده شد.

                                      

✅ نتیجه گیری:

مرور سیستماتیک و متاآنالیز ها ابزار های قدرتمندی در تحقیق پزشکی هستند که با به کارگیری مفاهیم اماری پایه، می توانند داده های متنوعی را ترکیب و نتایج دقیق تر و قابل اعتماد ارائه دهند، آشنایی با مفاهیمی همچون: اندازه اثر، وزن دهی مطالعات، فاصله اطمینان، شاخص ناهمگنی، و مدل های اماری برای درک درست این مدل ها ضروری است.
با افزایش حجم تحقیقات پزشکی و نیاز به تصمیم گیری های مبتنی بر شواهد،درک و کاربرد درست این مفاهیم به پزشکان، پژوهشگران و سیاست گذاران سلامت کمک می کند تا بهترین شواهد را شناسایی وبه کار ببرند.[1-4]

گردآورنده: سمیه گل محمدی

🔍در انجمن پژوهشی علوم و جراحی اعصاب با ما همراه باشید…
| @NeuroResearchers |

💠منابعی فراتر از ژورنال‌ها: Grey Literature

🔹 در دنیای پژوهش، همیشه همه چیز در مجلات علمی معتبر منتشر نمی‌شود. بخش بزرگی از اطلاعات ارزشمند، در قالب‌هایی منتشر می‌شوند که کمتر در پایگاه‌های رایج نمایه شده‌اند. این منابع را با نام منابع خاکستری (Grey Literature) می‌شناسیم.

🔹 منابع خاکستری شامل:

✅ پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشگاهی
✅ گزارش‌های دولتی، تحقیقاتی، و فنی
✅ پیش‌چاپ‌ها (preprints) و پروتکل‌های پژوهشی
✅ اسناد سازمانی، راهنماهای بالینی، اسلایدهای کنفرانس
✅ گزارش‌های کارآزمایی بالینی ثبت‌شده، مطالعات ثبت‌نشده یا نیمه‌کاره

📌 چرا جست‌وجوی منابع خاکستری مهم است؟

🔸 دستیابی به شواهد و داده‌هایی که در ژورنال‌ها یافت نمی‌شوند
🔸 کشف نتایج منفی یا خنثی که کمتر منتشر می‌شوند
🔸 تکمیل بهتر پیشینه پژوهش، مخصوصاً در پروژه‌های بین‌رشته‌ای
🔸 کمک به توسعه راهنماهای درمانی، سیاست‌گذاری سلامت، و مطالعات کیفی

🛠 از کجا شروع کنیم؟

🔹 پایگاه‌ها و منابع کلیدی:

📍OpenGrey – پایگاه اروپایی منابع خاکستری
📍 BASE – جستجوگر دانشگاهی متن‌باز
📍Grey Matters (CADTH) – لیست گام‌به‌گام برای جست‌وجو
📍ClinicalTrials / WHO ICTRP – کارآزمایی‌های بالینی
📍ProQuest Dissertations & Theses – پایان‌نامه‌ها
📍LinkedIn / ResearchGate / Google Scholar – دسترسی مستقیم به نویسندگان یا نسخه‌های پیش‌نشر

✅ چطور کیفیت منابع خاکستری را بسنجیم؟

برای ارزیابی این منابع از مدل معروف AACODS استفاده می‌شود:

🔸 Authority – نویسنده/سازمان معتبر؟
🔸 Accuracy – اطلاعات دقیق و مستند؟
🔸 Coverage – دامنه موضوعی مشخص؟
🔸 Objectivity – بی‌طرفی در گزارش‌دهی؟
🔸 Date – اطلاعات به‌روز؟
🔸 Significance – ارتباط با موضوع تحقیق شما؟

گردآورنده: دکتر محمد مهدی قربانی

📚 منابع پیشنهادی:

🔗لینک منبع
🔗لینک منبع

🔍در انجمن پژوهشی علوم و جراحی اعصاب با ما همراه باشید…
| @NeuroResearchers |

مرور سیستماتیک روشی است که با استفاده از روش‌های شفاف و ساختارمند، همه شواهد مرتبط با یک پرسش پژوهشی مشخص را شناسایی، ارزیابی و خلاصه می‌کند تا با کمترین سوگیری و بیشترین دقت همراه باشد.

⦁ تعریف ناقص یا نامشخص سؤال پژوهش (مثلاً مشخص نکردن چارچوب PICOS)، که باعث سردرگمی و کاهش اعتبار نتایج می‌شود.
⦁ جستجوی ناقص منابع و انتخاب غیرشفاف مطالعات، که احتمال سوگیری و تکرارپذیری پایین را به دنبال دارد.
⦁ گزارش‌دهی ناقص روش‌ها و نتایج، عدم ارزیابی کیفیت مطالعات واردشده، و نبود شفافیت کافی در بیان منابع و فرآیند مرور.

این اشتباهات باعث کاهش اعتبار علمی، افزایش احتمال سوگیری و کاهش اعتماد به نتایج مرور سیستماتیک می‌شوند.
اگر معیارهای ورود و خروج مطالعات به‌درستی تعریف نشود و شفاف نباشد، ممکن است مطالعات نامرتبط وارد مرور سیستماتیک شوند یا مطالعات مرتبط حذف شوند و در نتیجه نتایج مرور سیستماتیک دچار سوگیری شود و اعتبار نتایج کاهش یابد.

۱. تعریف مبهم سؤال پژوهش
اگر سؤال مرور سیستماتیک به‌درستی و با چارچوب مشخص (مثل PICOS) تعریف نشود، کل فرآیند جستجو و انتخاب مطالعات دچار سردرگمی می‌شود و ممکن است مطالعات نامرتبط یا ناکافی وارد مرور شوند. این موضوع باعث می‌شود نتایج نهایی اعتبار کافی نداشته باشند و تکرارپذیری پژوهش زیر سؤال برود.

۲. جستجوی ناقص منابع
یکی از مهم‌ترین اشتباهات، جستجو نکردن در همه پایگاه‌های اطلاعاتی اصلی، استفاده نکردن از کلیدواژه‌های معادل و مترادف، یا ثبت نکردن دقیق مراحل جستجو است. این کار باعث می‌شود مطالعات کلیدی از قلم بیفتد و سوگیری انتخاب رخ دهد. ثبت کامل استراتژی جستجو و استفاده از منابع خاکستری (gray literature) بسیار مهم است.

۳. معیارهای ورود و خروج نامشخص
اگر معیارهای ورود و خروج مطالعات به‌وضوح تعریف نشوند، انتخاب مطالعات سلیقه‌ای می‌شود و تکرارپذیری و اعتبار مرور کاهش می‌یابد. باید این معیارها را پیش از شروع جستجو به‌صورت شفاف و مستند تعیین کرد تا هر پژوهشگری بتواند فرآیند را تکرار کند.

۴. ارزیابی ضعیف کیفیت مطالعات
نبود ارزیابی دقیق ریسک سوگیری (Risk of Bias) یا کیفیت مطالعات واردشده، باعث می‌شود نتایج مرور به‌شدت تحت تأثیر مطالعات ضعیف یا مغرضانه قرار گیرد. استفاده از ابزارهای معتبر مثل ابزار Cochrane Risk of Bias یا Newcastle-Ottawa Scale توصیه می‌شود.

۵. اشتباهات آماری
انتخاب مدل آماری نامناسب (مثلاً مدل اثر ثابت به‌جای مدل اثر تصادفی)، اشتباه در تبدیل داده‌ها، تفسیر غلط ناهمگنی (heterogeneity)، یا استفاده نادرست از داده‌های ترکیبی از رایج‌ترین خطاهاست.

۶. گزارش‌دهی ناقص
عدم استفاده از چک‌لیست‌هایی مثل PRISMA، نبود نمودار جریان (Flow Diagram) و گزارش ناقص روش‌ها و نتایج، اعتبار علمی مقاله را زیر سؤال می‌برد. گزارش‌دهی شفاف و کامل، امکان ارزیابی و تکرار نتایج را برای دیگر پژوهشگران فراهم می‌کند.

۷. کار گروهی ضعیف
انجام مرور سیستماتیک به‌تنهایی یا بدون همکاری افراد با تجربه، احتمال بروز خطا در انتخاب مطالعات، استخراج داده و تحلیل را بالا می‌برد. همکاری چند پژوهشگر و حل اختلاف نظرها، دقت و اعتبار کار را افزایش می‌دهد.

۸. سوگیری در انتخاب یا گزارش نتایج
انتخاب گزینشی مطالعات یا گزارش‌دهی انتخابی نتایج (مثلاً فقط نتایج مثبت) باعث کاهش اعتبار مرور می‌شود و می‌تواند به نتیجه‌گیری‌های اشتباه منجر شود. ثبت پروتکل مرور و شفافیت در گزارش‌دهی، راهکار اصلی مقابله با این خطاست.

ستاره پارساکیان

🔍در انجمن پژوهشی علوم و جراحی اعصاب با ما همراه باشید…
| @NeuroResearchers |