عبارات | یوسف شیخی

♦️نظری بر آسیمیلاسیون دینی در عصرِ بندگی سیاسی ایرانیان؛ خوانشی بینامتنی از کتاب "خدا و خیابان: نسبت امر متعال و نظم اجتماعی-سیاسی"/۲

✍یوسف شیخی
۲۲ فروردین ۱۴۰۴

▫️۲ از ۳

🔸رویکرد دین پژوهانه محدثی

موضوع کتاب "خدا و خیابان"، برای من یادآور دو کتاب دیگر بود، یکی به قلم سعید حجاریان و دیگری به قلم آرامش دوستدار، یکی با دیدگاه جامعه شناسانه و دیگری با دیدگاه فلسفی.
کتاب سعید حجاریان با عنوان "از شاهد قدسی تا شاهد بازاری: عرفی شدن دین در سپهر سیاست" توسط انتشارات طرح نو در اواخر دهه ۷۰ خورشیدی منتشر شد. این کتاب مجموعه مقالاتی در زمینه‌ی فرایند عرفی‌شدن در حیات اجتماعی است که به عرفی‌شدن سنت‌ها، عرفی‌شدن ایدئولوژی‌ها، عرفی‌شدن گفتمان‌ها با صبغه‌ی جامعه‌شناختی پرداخته است.
حجاریان درصدد دفاع جانبدارانه از روند سکولاریزاسیون و عرفی‌شدن در جوامع دینی به‌ویژه جامعه‌ی اسلامی ایران با گرته برداری از روند سکولاریزاسیون در مسیحیت است، اما محدثی در کتاب "خدا و خیابان" بدون جانبداری از رویکرد خاصی و از منظر جامعه شناسی دینی و جامعه شناسی سیاسی به توصیف و تحلیل انواع و اصناف نسبت امر متعال با نظم اجتماعی-سیاسی، متمرکز بر تاریخ ایران از دوره‌ی باستان تا دوره‌ی اسلامی و دوره‌ی معاصر بپردازد. حجاریان معتقد است گذار حوزه‌ی قدسی به حوزه‌ی عرفی در ادیان در نتیجه‌ی وجود امور سرمدی در ادیان و نیز تعارض احکام متصلب و لایتغیر با مقتضیات گذران و روزمره‌ی زندگی می‌داند، درحالی‌که دیدگاه محدثی در کتاب "خدا و خیابان" گسترده تر است و در سه طرح قدسی (از ایران باستان تا دوره‌ی قاجار)، سکولاریزاسیون (از مشروطه تا دوران پهلوی اول و دوم) و قدسی واکنشی (عصر جمهوری اسلامی) را شامل می‌شود، اما نکته‌ی جالب توجه در نگاه حجاریان این است که به زعم وی شیوه‌ی حکمروایی فقهی جمهوری اسلامی، روند سکولاریزاسیون جامعه‌ی ایران را سرعت بخشیده است.
کتاب آرامش دوستدار با عنوان "درخش های تیره" رویکردی انتقادی به فرهنگ دینی و جریان روشنفکری ایرانی دارد و "هنر نیاندیشیدن" به زعم وی خصیصه بنیادین روشنفکری ايرانی است. دوستدار معتقد است فرهنگ ایرانی از دوران باستان دينی بوده و دینی مانده و در سراسر رويدادش "ناپرسنده‌ی پرسشنما" بوده است و ناتوانی فرهنگی ما ریشه دارد در آنچه او "دينخويی" یا ناپرسايی فرهنگی می‌نامد. "دينخويی" از منظر دوستدار رويکردی ا‌ست که از انديشدن و پرسيدن می‌گريزد و از نزديک شدن به هر پرسش بغرنج و ناسازگار با دستورالعمل‌های فرهنگ مستولی در جامعه می‌پرهيزد.
دوستدار هرچند استاد فلسفه بود و مدافع خستگی ناپذیر تفکر فلسفی و برخی انتقاداتش به فلسفه‌ی اسلامی، به ویژه نقدهایی که به اصالت فلسفه‌ی سینایی و تفاوت بنیادهای اندیشه دینی توحیدی و چندخدایی در کتاب "امتناع تفکر در فرهنگ دینی" داشت دقیق و قابل تأمل بود، اما فلسفه در سیر پروژه‌ی فکری‌اش رخنه روش شناسانه نکرده بود و از همان کتاب نخست منتشره در ایران تا آخرین اثرش در غربت، مواجهه‌ای ستیزه جویانه و یونان زده با موضوع پژوهش اش یعنی بینش دینی داشت و به همین روی او را می‌توان از اصحاب ایدئولوژی برشمرد. برای دوستدار گویی فرهنگ و تمدن یونان، مرکز نقطه‌ی پرگار وجود بود و باقی فرهنگ‌ها را با آن می‌سنجید اما دیدگاه محدثی به فرهنگ ایرانی-اسلامی برخلاف دوستدار، دین پژوهانه است، نه دین ستیزانه، توصیفی و تحلیلی است نه تجویزی. البته وجه اشتراک محدثی و دوستدار در نگاه انتقادی به فرهنگ ایرانی-اسلامی که آنها را در مقابل ایران گرایانی چون سید جواد طباطبایی قرار می‌دهد. وجه اشتراک دیگر محدثی و دوستدار در توجه و اندیشیدن به بنیادهاست. هر دو اندیشمند نگاهی مثبت به انقلاب مشروطه دارند و آن را از درخشش های تاریخ تیره بندگی سیاسی ایرانیان می‌دانند، با این تفاوت که دوستدار هنر نیاندیشیدن روشنفکری ايرانی و دینخویی آنها را عامل شکست مشروطه ارزیابی می‌کند، اما محدثی مشروطه را تجربه‌ای شکست خورده نمی‌بیند و بزرگترین ارمغان و دستاورد مشروطه را گشوده شدن پای مردم ایران به کنشگری و پیدا کردن امکان ورود برای شکل دهی نظم اجتماعی-سیاسی مطلوب می‌داند.

#خدا_و_خیابان
#نشر_نقد_فرهنگ
#نقد_و_تحلیل
#آسیمیلاسیون_دینی
#سعید_حجاریان
#آرامش_دوستدار
#سید_جواد_طبابایی
#حسن_محدثی_گیلوایی
#یوسف_شیخی

@sheykhi_yusef63

www.group-telegram.com/us/sheykhiyusef.com/1210

84 viewsیوسف شیخی, edited  Apr 11 at 10:21

♦️نظری بر آسیمیلاسیون دینی در عصرِ بندگی سیاسی ایرانیان؛ خوانشی بینامتنی از کتاب "خدا و خیابان: نسبت امر متعال و نظم اجتماعی-سیاسی"/۲

✍یوسف شیخی
۲۲ فروردین ۱۴۰۴

▫️۲ از ۳

🔸رویکرد دین پژوهانه محدثی

موضوع کتاب "خدا و خیابان"، برای من یادآور دو کتاب دیگر بود، یکی به قلم سعید حجاریان و دیگری به قلم آرامش دوستدار، یکی با دیدگاه جامعه شناسانه و دیگری با دیدگاه فلسفی.
کتاب سعید حجاریان با عنوان "از شاهد قدسی تا شاهد بازاری: عرفی شدن دین در سپهر سیاست" توسط انتشارات طرح نو در اواخر دهه ۷۰ خورشیدی منتشر شد. این کتاب مجموعه مقالاتی در زمینه‌ی فرایند عرفی‌شدن در حیات اجتماعی است که به عرفی‌شدن سنت‌ها، عرفی‌شدن ایدئولوژی‌ها، عرفی‌شدن گفتمان‌ها با صبغه‌ی جامعه‌شناختی پرداخته است.
حجاریان درصدد دفاع جانبدارانه از روند سکولاریزاسیون و عرفی‌شدن در جوامع دینی به‌ویژه جامعه‌ی اسلامی ایران با گرته برداری از روند سکولاریزاسیون در مسیحیت است، اما محدثی در کتاب "خدا و خیابان" بدون جانبداری از رویکرد خاصی و از منظر جامعه شناسی دینی و جامعه شناسی سیاسی به توصیف و تحلیل انواع و اصناف نسبت امر متعال با نظم اجتماعی-سیاسی، متمرکز بر تاریخ ایران از دوره‌ی باستان تا دوره‌ی اسلامی و دوره‌ی معاصر بپردازد. حجاریان معتقد است گذار حوزه‌ی قدسی به حوزه‌ی عرفی در ادیان در نتیجه‌ی وجود امور سرمدی در ادیان و نیز تعارض احکام متصلب و لایتغیر با مقتضیات گذران و روزمره‌ی زندگی می‌داند، درحالی‌که دیدگاه محدثی در کتاب "خدا و خیابان" گسترده تر است و در سه طرح قدسی (از ایران باستان تا دوره‌ی قاجار)، سکولاریزاسیون (از مشروطه تا دوران پهلوی اول و دوم) و قدسی واکنشی (عصر جمهوری اسلامی) را شامل می‌شود، اما نکته‌ی جالب توجه در نگاه حجاریان این است که به زعم وی شیوه‌ی حکمروایی فقهی جمهوری اسلامی، روند سکولاریزاسیون جامعه‌ی ایران را سرعت بخشیده است.
کتاب آرامش دوستدار با عنوان "درخش های تیره" رویکردی انتقادی به فرهنگ دینی و جریان روشنفکری ایرانی دارد و "هنر نیاندیشیدن" به زعم وی خصیصه بنیادین روشنفکری ايرانی است. دوستدار معتقد است فرهنگ ایرانی از دوران باستان دينی بوده و دینی مانده و در سراسر رويدادش "ناپرسنده‌ی پرسشنما" بوده است و ناتوانی فرهنگی ما ریشه دارد در آنچه او "دينخويی" یا ناپرسايی فرهنگی می‌نامد. "دينخويی" از منظر دوستدار رويکردی ا‌ست که از انديشدن و پرسيدن می‌گريزد و از نزديک شدن به هر پرسش بغرنج و ناسازگار با دستورالعمل‌های فرهنگ مستولی در جامعه می‌پرهيزد.
دوستدار هرچند استاد فلسفه بود و مدافع خستگی ناپذیر تفکر فلسفی و برخی انتقاداتش به فلسفه‌ی اسلامی، به ویژه نقدهایی که به اصالت فلسفه‌ی سینایی و تفاوت بنیادهای اندیشه دینی توحیدی و چندخدایی در کتاب "امتناع تفکر در فرهنگ دینی" داشت دقیق و قابل تأمل بود، اما فلسفه در سیر پروژه‌ی فکری‌اش رخنه روش شناسانه نکرده بود و از همان کتاب نخست منتشره در ایران تا آخرین اثرش در غربت، مواجهه‌ای ستیزه جویانه و یونان زده با موضوع پژوهش اش یعنی بینش دینی داشت و به همین روی او را می‌توان از اصحاب ایدئولوژی برشمرد. برای دوستدار گویی فرهنگ و تمدن یونان، مرکز نقطه‌ی پرگار وجود بود و باقی فرهنگ‌ها را با آن می‌سنجید اما دیدگاه محدثی به فرهنگ ایرانی-اسلامی برخلاف دوستدار، دین پژوهانه است، نه دین ستیزانه، توصیفی و تحلیلی است نه تجویزی. البته وجه اشتراک محدثی و دوستدار در نگاه انتقادی به فرهنگ ایرانی-اسلامی که آنها را در مقابل ایران گرایانی چون سید جواد طباطبایی قرار می‌دهد. وجه اشتراک دیگر محدثی و دوستدار در توجه و اندیشیدن به بنیادهاست. هر دو اندیشمند نگاهی مثبت به انقلاب مشروطه دارند و آن را از درخشش های تاریخ تیره بندگی سیاسی ایرانیان می‌دانند، با این تفاوت که دوستدار هنر نیاندیشیدن روشنفکری ايرانی و دینخویی آنها را عامل شکست مشروطه ارزیابی می‌کند، اما محدثی مشروطه را تجربه‌ای شکست خورده نمی‌بیند و بزرگترین ارمغان و دستاورد مشروطه را گشوده شدن پای مردم ایران به کنشگری و پیدا کردن امکان ورود برای شکل دهی نظم اجتماعی-سیاسی مطلوب می‌داند.

#خدا_و_خیابان
#نشر_نقد_فرهنگ
#نقد_و_تحلیل
#آسیمیلاسیون_دینی
#سعید_حجاریان
#آرامش_دوستدار
#سید_جواد_طبابایی
#حسن_محدثی_گیلوایی
#یوسف_شیخی

@sheykhi_yusef63

BY عبارات | یوسف شیخی