Сегодня — 140 лет со дня рождения классика татарской литературы Шарифа Камала

На страницах мартовского номера журнала «Казань» (он сейчас в печати) — воспоминания дочери писателя Зайнаб Байгильдеевой:

— В детстве я очень переживала, потому что не могла понять отца, не могла с ним сблизиться. Он казался очень суровым, даже, может, злым человеком. Всегда немногословный, по вечерам, когда возвращался с работы, лежал на кровати, вообще ни с кем не разговаривая. Я, ребёнок, не вникала в то, что он пришёл с работы усталый, намеревался немного отдохнуть, подбегала к нему, ласкалась и хотела, чтобы он меня приголубил. Но не получала отклика. Бросив на меня взгляд, он отправлял меня от себя. Я очень сильно обижалась и, конечно, бежала к матери. 
Его целыми днями не бывало дома, к тому же все ночи напролёт он сидел и что-то писал. Что? Я не могла представить. Он казался мне каким-то загадочным, непостижимым великим человеком. Почитая и уважая отца, я в то же время немного побаивалась его... Поэтому, наверно, всегда говорила маме «ты», а к отцу всегда обращалась на «вы».

https://kazan-journal.ru/news/mashina-vremeni/ego-put

На фото: Хаят Фахрутдиновна — жена Шарифа Камала (слева), 
Зайнаб Байгильдеева — дочь Шарифа Камала, первый справа — Шариф Камал. 1930-е

«Тышта ай яктысы, көнчыгыш ягыннан йомшак кына салкын җил исә иде. Ерак-еракларга җәелеп киткән газамәтле диңгез ай яктысында аклы-күкле ялтырап, очсыз-кырыйсыз нур һәм серле күләгәләр эчендә гүя күңелсез генә көлемсерәп ята иде. Аның кырыенда тына караңгы баракларда салам өстенә түшәлеп яткан адәм балалары күбрәк балык тотып, аена кырыгар сум акча эшләү өмете белән һәм дә әллә кайларда, зиннәтле бүлмәләрдә йомшак түшәкләр өстендә сузылып яткан промысло хуҗалары шул ук балык хисабына кырыгар мең сум төшерү хыялы белән ләззәтләнеп төш күрә-күрә йоклаган чагында, табигатьнең матур һәм аңгыра мәхлуклары — балыклар, һичнәрсәдән хәбәрсез, бертуктамый айга каршы сикерә, уйный иделәр...»

«Акчарлаклар», Шәриф Камал, 1914.

#акчарлаклар

«Шунда да сәфәр дигән нәрсә яхшы: шатлыклының шатлыгына катнаша, хәсрәтлене дә төрлечә мәшгуль итеп, хәсрәтен җиңеләйтә».

«Акчарлаклар», Шәриф Камал, 1914.

#акчарлаклар

Быел Шәриф Камалның тууына 140 ел. Шәриф Камал – татар язма әдәбиятын профессиональ югарылыкка күтәргән язучы. Аның “Буранда” (1909) хикәясен генә алыйк.
Ул импрессионизм эстетикасында язылган. Импрессионистик сыйфатларын санап чыгыйк: образларның детальләр, фрагментлар аша тасвирламасы; образларны “хәзер һәм монда”гы хисләр аша чагылдыру, хис-кичерешләрне ассоциацияләр аша күрсәтү; тәмамланган фикердән баш тарту, әсәрдә идея булмау ; табигатьне, тәэссоратларны, хисләрне көзгедәге кебек тасвирлауга омтылыш... Әсәрдәге бер кызыклы образ –чикмән еш кына игътибардан читтә кала. Чикмәнгә төренү – адәм баласының ана карынындагы идиллик чорын сагынуы ул.
Шәриф Камал – татар әдәбиятына Ана образын алып керүче дә.
Мине еш кына бер сорау борчый. Шәриф Камал импрессионизм эстетикасына аңлы рәвештә мөрәҗәгать иттеме икән? Ул Эмиль Золя, Оскар Уайльд, Ги де Мопассан әсәрләре белән таныш идеме икән, әллә бу әдәби процессның котылгысыз бер үсеш баскычы булып, һәр әдәбият аны стихияле рәвештә уза микән?

Шәриф Камал татар әдәбиятында беренчеләрдән булып хезмәт кешесе образын тудыра, шахтерлар һәм балыкчылар, сезонлы эшчеләр көнкүрешен сурәтли.

📚 «Акчарлаклар» автобиографик повесте Каспий балыкчыларының тормышына багышлана, хезмәт кешесенең эчке дөньясын ача.

Әсәрнең язылу тарихы, үзенчәлеге һәм башка серләре – «Классика тарихы» чыгарылышында.

🔗 https://www.youtube.com/watch?v=ZBaOhGNTTk4&t=1s

Шәриф Камал. Бер картның тойгылары. (Шәүкәт Биктимер)

Татарча аудио әсәрләр

Шәриф Камал. Уяну. (Шәүкәт Биктимер)

Татарча аудио әсәрләр

Шәриф Камал. Сәмруг кош. (Равил Шәрәфи)

«Сәмруг кош» хикәясен Китабият каналында укый аласыз

Татарча аудио әсәрләр

Шәриф Камал_Сәмруг кош

«Сәмруг кош» хикәясен Татарча аудио әсәрләр каналында тыңлый аласыз

Китабият

Шәриф Камал премиясенең “Тәрҗемә” номинациясенә тәкъдим ителгән “Әүвәл-әүвәл заманда” (1910) хикәясе Шәриф Камалның шәрык традицияләреннән тамырланган язучы булуын раслый торган әсәр.
Беренчедән, ул каймалы композициягә корылган, ягъни хикәя эченә дидактик максат белән хикәят салынган. Каймалы композиция – шәрык әдәбиятларына хас төп сыйфатларның берсе. Мәсәлән,“Мең дә бер кичә”, һинд әдәбиятына тоташкан “Кәлилә вә Димнә” әсәрләре.
Икенчедән, хронотоп. Шәриф Камалның көймәче карты сөйләгән хикәяттә сүз Бохараи Шәрифтән башлана. Бохара – үз вакытындагы мәгърифәт һәм мәдәният үзәге. Егет белән дәрвиш бәхет эзләп, Кодес шәһәренә килә. Шәриф Камал биредә Андалузиянең Кадис шәһәрен күздә тоткан булуы ихтимал. Андалузиядә мөселманнар идарә иткән дәвер.
Өченчедән, Дәрвиш егеткә бәхет табып бирәм дип, Сөләйман патша йөзеген алып бирмәкче була. Менә шунда әсәргә тагын бер кайма - риваять килеп керә. Ул – Сөләйман патша йөзеге турында. Риваять буенча Сөләйман патша йөзеген моңа кадәр берәүнең дә тапканы юк әле. Ул үзенә күрә бер фәлсәфә ташы сыман мәгънәгә ия. Әмма патшаның йөзектән үз гомерендә ниләр укыганлыгы мәгълүм: 1. “Бар да үтә”. 2. “Бусы да үтә”. 3. “Бернәрсә дә үтми”. Ягъни кеше яши-яши, үзеннән соң эз калдыра. Ул эзнең нинди булуы кешенең үзеннән тора. Бу көнчыгыш фәлсәфәсендә киң таралган хикмәт.
Хикәятне сөйләп бетерүгә, яңгыр туктаган, хәтта көн яктырып киткән кебек тоела. Көймәче карт бәхет эзләүчеләрне аръякка чыгарып куя һәм шул хикәятен башкаларга сөйләвен дәвам итә. Көймәче карт – аксакал архетибын гәүдәләндерүче образ. Кашлары “ак вә озын” булуы белән дә аксакалны хәтерләтә. Хикәя башында юлчылар сулыкның бер ягында, ахырында инде икенче ягына чыгалар. Ягъни инициация үтәләр, тормыш сабагы алалар.
Хикәянең 1910 елда язылуы, Шәриф Камалның бәхет эзләү мотивына мөрәҗәгать итүе юкка түгел. Бу Көнбатыш фәлсәфәсендә җәмгыятьнең индустриальләштерү, унификацияләнү шартларында экзистенциаль кәефләр барлыкка илә башлаган чор. Бу модернистик оптимизм медаленең тискәре ягы. #шәрифкамал #татарәдәбияты