هر چند تجربه زمان امیر در پیکار با رشوه خواری هیچگاه تکرار نگردید ــ اما نشان داد که با تحول نظام سیاسی کشور همان خصیصه های نکوهیده ای که به عقیده واتسون از دیرباز در خوی ایرانیان نمو یافته اند، چه زود تغییر پذیرند.

در گزارش رسمی شاهرود و بسطام از «عدالت و سیاست دولت میخوانیم که توپچیان آنجا بسیار بانظم و قاعده راه رفته اند». یاور توپچی دیده بود که سربازی آتش روشن کرده است. به تصور اینکه از باغ آنجا «هیمه به بیحسابی شاید آورده باشد» از او مؤاخذه کرد توپچیان دیگر ملتزم شده قسم یاد کرده بودند که این هیزم را به پول خریده و معلوم شد که راست بوده است. ۲۲.

داستان ذیل نشانه تحول عمده ای است که در رفتار اجتماعی مردم به تحقق رسیده بود.

«صداقت و راستی و نیکوئی فی حد ذاته پسندیده است و جای تعریف دارد اگرچه در چیزهای جزئی .باشد گزارشی چند روز پیش از این اتفاق افتاده مباشرین روزنامه مناسب دانستند که بنویسند. یکی از عملجات باسمه خانه سه تومان پول در کیسه داشته از جیب او افتاده و گم شده بود». سربازی آن را یافته و به سلطان قراولخانه میسپارد. صاحبش نشان کیسه را میدهد و میگیرد. «هرچه خواسته بود که از آن پول تعارفی به رسم مژدگانی به سلطان یا به آن سرباز که پولش را یافته بود، بدهد سلطان قبول نکرده و چیزی نگرفته بود۲۳

این قضیه درست مؤید قول رضاقلیخان هدایت است چون از طرف امیر به مأموریت خوارزم گمارده شد دو هزار اشرفی برای خرج سفر او از خزانه دولت رسید. «خواستم بیست اشرفی به آورنده بدهم نپذیرفت و گفت تا من به درب خانه برسم این دیوارها برای او (امیر) خبر برده اند»۲۴.

این نظم تازه میرزاتقی خان در ابطال قانون مداخل و سیورسات پس از عزلش از صدارت مایهٔ ایراد بر او گشت در انتقاد از سیاست امیر در روزنامه نوشتند:

«از حق نوکر [دولت] کم میکرد و به طریق بدعت بر رعیت می افزود».

به موضوع دیگر می پردازیم در برانداختن ناایمنی.

البته نا ایمنی وجوه و عناصر مختلف دارد از جنگ داخلی گرفته تا خودسری ،یاغی، ظلم ،حاکم جور محصلِ مالیات، زورگوئی سپاهی بیعدالتی دیوانخانه و هر عارضه دیگری که موجب نفی حقوق آدمی در دولت اخلاق و کردار مدنی بی قانون گردد - به ناایمنی اجتماعی میانجامد از آن جهات مختلف در بخشهای دیگر بحث کرده ایم اینجا از عامل نا ایمنی شهری بطور کلی گفتگو می کنیم.

۲۱. انگلیس ۶۰/۱۶۰ شیل به پالمرستون، ۱۰ ژوئن ۱۸۵۰.
۲۲ وقایع اتفاقیه شماره ۵
۲۳ همان شماره ۳۰
۲۴ به نقل مخبرالسلطنه ،هدایت گزارش قسمت سوم، ص ۵۲.

@matnbedebot

📚امیر کبیر و ایران، فریدون آدمیت، صفحه 324، نسخه تصویری، نسخه صوتی.