میرزا طاهر اصفهانی مؤلف «گنج شایگان در این باره می نویسد:

«در اوایل این دولت دوران عدت که وزارت ملك و امارت نظام بر مرحوم میرزا تقی خان که از کفات دهر و دهات ایام بود قرار گرفت، وی نیز کمال قدر او را شهاب را در اصالت و علو شأن او را در فصاحت و بلاغت که بر شناخت و به اندازه رتبتی که داشت بنواخت و مرسومی در دیوانش مقرر بود امضی نمود و از آنجا که در مجالس تعزیت و محافل شبيه ماتم و مصیبت حضرت خامس آل عبا . . . اشعاری که فیمابین اشباه اهل بيت مکالمه میشد، غالباً سست و غیر مربوط و مهمل و مغلوط بود میرزا تقی خان وی را مأمور داشته چنین گفت که دوازده مجلس از آن وقایع را متضمناً بالبدايع و الصنایع به اسلوبی که خواص بپسندند و عوام نیز بهره مند شوند موزون ساز... شهاب این کار را کرد. شاید سروش اصفهانی نیز در سرودن مرثیه های خود از همان اندیشه الهام گرفته باشد. نکته با معنی همان است که در مدت کوتاه زمامداری خود، از اصلاح شعر روضه خوانی نیز غافل نبود.

گویا از مدیحه سرائی چاپلوسانه شاعران درباری بدش می آمد. کسی که از القاب دیوانی بیزار باشد و آنها را حذف کند، قاعدة بايستي با آن سنت تملق گوئی نیز میانه خوبی نداشته باشد در این زمینه نشانه ای راجع به قاآنی در دست است قاآنی در مدح حاجی میرزا آقاسی شعر زیاد گفته اما چون او از صدارت برافتاد چکامه بلندی ساخت و زبان به بدگوئی ممدوح دیروز و ستایش وزیر امروز گشود يك بيتش این است:

به جای ظالمی شقی، نشسته عالمی تقی
که مؤمنان متقی کنند افتخارها۴۶

نوشته اند :که چون امیر بشنید از قاآنی مؤاخذه کرد و توبیخش فرمود ... قاآنی ... دم در کشید و معذرت خواست» ۴۷.

بی مناسبت نیست که داستان راجع به محمد گرمرودی متخلص به «نثار» را نیز اینجا بیاوریم گرمرودی از دبیران محمدخان زنگنه امیر نظام بود، و طبعی هجو سرا داشت از زمان حکومت محمدخان زنگنه در آذربایجان بین نثار و میرزاتقی خان کدورتی ،بود و شاید هجوش کرده بود. امیر او را از خود براند و به کاری نگماشت.

میرزا طاهر در گنج شایگان راجع به زندگی نثار می آورد:

نثار از فارس به دارالخلافه معاودت نمود. در آن هنگام کفایت امور خاص و عام به عهده میرزا تقی خان امیر نظام بود. و به واسطه سابقه خصومتی که با وی داشت به هیچ کارش نگماشته دستش از کار کوتاه و کارش رفته رفته تباه ،گشت بطوری که نزديك بر آن بود که سائل به کف و از گرسنگی تلف شود و کارش از فلاکت به هلاکت رسد...».


۴۶. دیوان قاآنی، ص ۷۳
۴۷ صدر التواریخ خطی این مطلب را بیفزائیم که سروش اصفهانی و همای شیرازی و قاآنی قصیده هایی در ستایش امیر سروده اند که در دیوان آنها
هست.

@matnbedebot

📚 صفحه 330 امیر کبیر و ایران، فریدون آدمیت، نسخه تصویری، نسخه صوتی.