Aba Ebad | اَبا اِباد

بابا طاهر یک دوبیتی خیلی زیبا دارد که می‌گوید:

غریبی بس مرا دلگیر دارد
فلک بر گردنم زنجیر دارد

فلک از گردنم زنجیر بردار
که غربت خاک دامنگیر دارد

حالا معلوم نیست که بابا طاهر در زمان سرودن این دوبیتی در کدام غربت بوده است. مثلا در هندوستان بوده یا در قاهره یا دمشق یا شاید هم چند کیلومتر دورتر از همدان قرار داشته و یا در خانه‌اش تک و تنها بوده و احساس می‌کرده که در غربت است و حس می‌کرده که آن غربت خاک دامنگیری هم داشته است. حالا اجازه دهید ما همین دوبیتی بابا طاهر را بگیریم و یک پدیده‌ی‌ جالب فیزیکی را با آن بررسی کنیم. اجازه دهید فکر کنیم که منظور او از دامنگیر بودن خاک غربت یا یک منطقه از زمین، جاذبه‌ی بیشتر بوده است. خب این هم یک نوع دامنگیری‌ست دیگر. اگر ما به جایی برویم که جاذبه در آنجا بیشتر باشد، خب ما آنجا دامنگیر و زمینگیر می‌شویم و نمی‌توانیم خیلی خوب حرکت کنیم و از غربت خارج شویم و اگر دامن پایمان کرده باشیم، این دامن بیشتر به زمین می‌چسبد و دامنگیر می‌شویم. البته که منظور بابا طاهر چنین چیزی نبوده است و او حتی فکرش را هم نمی‌کرده که روزی کسی از این جنبه به شعر او نگاه کند. اما آیا می‌توان گفت که شدت جاذبه‌ی زمین در بعضی از نقاط زمین بیشتر از بعضی دیگر است؟ بله.


به تصویر زیر نگاه کنید. تصویر زیر، نقشه‌ی شدت جاذبه‌ در سطح کره‌ی زمین را نشان می‌دهد. نقاطی که رنگ آن‌ها به سمت رنگ‌های گرم‌تر و قرمزتر میل می‌کند، نقاطی از زمین هستند که شدت جاذبه‌ی زمین در آن نقاط بیشتر است و نقاطی که رنگ آن‌ها به سمت رنگ‌های سردتر و آبی‌تر میل می‌کند، نقاطی از زمین هستند که شدت جاذبه‌ی زمین در آن نقاط کمتر است. اما اگر زمین یک کره است، چرا باید شدت جاذبه‌ در نقاط مختلف آن متفاوت باشد؟ در واقع ما اگر یک جسم کاملا کروی داشته باشیم که چگالی جرمی آن یکنواخت باشد یا فقط با فاصله از مرکز کره تغییر کند، آنوقت شدت میدان گرانشی حاصل از این جرم کروی در تمام نقاط سطح آن، یکسان خواهد بود. چرا که یک کره‌ی کامل، یک جسم کاملا متقارن است و همه‌ی نقاط روی سطح آن در یک فاصله از مرکز کره قرار دارند. از طرف دیگر از آنجایی که در فرض ما چگالی جرم در تمام جرم کره یکنواخت است یا فقط با شعاع تغییر می‌کند، فرقی ندارد که ما در چه نقطه‌ای روی کره ایستاده باشیم و گرانشی که حس می‌کنیم همواره یکسان است.


اما کره‌ی زمین یک کره‌ی کامل نیست. از آنجایی که کره‌ی زمین با سرعت زیادی در حال چرخش به دور خودش است، کره‌ی زمین شبیه یک کره‌ی پخ است. گویی یک توپ را از بالا و پایین فشار دهید و کمی آن را از حالت کروی خارج کنید. علت آن هم شبه نیروی گریز از مرکز است. شبیه یک ورزشکار پرتاب وزنه که دور خودش می‌چرخد‌ و به خاطر چرخاندن بهتر وزنه، خودش را کمی خم می‌کند و در سر جای خودش شبیه یک هلال می‌چرخد. یعنی فاصله‌ی نقاط استوایی از مرکز زمین بیشتر از فاصله‌ی نقاط قطبی از مرکز زمین است. از طرف دیگر، شما هرکجای زمین که بایستید، چگالی زمین زیر پایتان می‌تواند متفاوت باشد. مثلا بر روی کوه بایستید یا روی اقیانوس باشید یا در یک صحرا بایستید. همچنین وقتی بر نوک کوه می‌ایستید، فاصله‌ی شما از مرکز زمین بیشتر است. مجموع این عوامل (شکل کره‌ی ناکامل زمین، چگالی متفاوت در نقاط مختلف و ارتفاع نقاط مختلف زمین) باعث می‌شود که جاذبه در نقاط مختلف زمین یکسان نباشد و تا حدود ۰/۷ درصد متفاوت باشد. پس حرف باباطاهر درست بوده که بعضی جاها خاک دامنگیر دارد و شدت جاذبه در آن نقاط بیشتر است.


- ابا اباد


@AbaEbad

😁3👍1👏1

www.group-telegram.com/us/abaebad.com/2844

78 viewsOct 20 at 14:44

بابا طاهر یک دوبیتی خیلی زیبا دارد که می‌گوید:

غریبی بس مرا دلگیر دارد
فلک بر گردنم زنجیر دارد

فلک از گردنم زنجیر بردار
که غربت خاک دامنگیر دارد

حالا معلوم نیست که بابا طاهر در زمان سرودن این دوبیتی در کدام غربت بوده است. مثلا در هندوستان بوده یا در قاهره یا دمشق یا شاید هم چند کیلومتر دورتر از همدان قرار داشته و یا در خانه‌اش تک و تنها بوده و احساس می‌کرده که در غربت است و حس می‌کرده که آن غربت خاک دامنگیری هم داشته است. حالا اجازه دهید ما همین دوبیتی بابا طاهر را بگیریم و یک پدیده‌ی‌ جالب فیزیکی را با آن بررسی کنیم. اجازه دهید فکر کنیم که منظور او از دامنگیر بودن خاک غربت یا یک منطقه از زمین، جاذبه‌ی بیشتر بوده است. خب این هم یک نوع دامنگیری‌ست دیگر. اگر ما به جایی برویم که جاذبه در آنجا بیشتر باشد، خب ما آنجا دامنگیر و زمینگیر می‌شویم و نمی‌توانیم خیلی خوب حرکت کنیم و از غربت خارج شویم و اگر دامن پایمان کرده باشیم، این دامن بیشتر به زمین می‌چسبد و دامنگیر می‌شویم. البته که منظور بابا طاهر چنین چیزی نبوده است و او حتی فکرش را هم نمی‌کرده که روزی کسی از این جنبه به شعر او نگاه کند. اما آیا می‌توان گفت که شدت جاذبه‌ی زمین در بعضی از نقاط زمین بیشتر از بعضی دیگر است؟ بله.


به تصویر زیر نگاه کنید. تصویر زیر، نقشه‌ی شدت جاذبه‌ در سطح کره‌ی زمین را نشان می‌دهد. نقاطی که رنگ آن‌ها به سمت رنگ‌های گرم‌تر و قرمزتر میل می‌کند، نقاطی از زمین هستند که شدت جاذبه‌ی زمین در آن نقاط بیشتر است و نقاطی که رنگ آن‌ها به سمت رنگ‌های سردتر و آبی‌تر میل می‌کند، نقاطی از زمین هستند که شدت جاذبه‌ی زمین در آن نقاط کمتر است. اما اگر زمین یک کره است، چرا باید شدت جاذبه‌ در نقاط مختلف آن متفاوت باشد؟ در واقع ما اگر یک جسم کاملا کروی داشته باشیم که چگالی جرمی آن یکنواخت باشد یا فقط با فاصله از مرکز کره تغییر کند، آنوقت شدت میدان گرانشی حاصل از این جرم کروی در تمام نقاط سطح آن، یکسان خواهد بود. چرا که یک کره‌ی کامل، یک جسم کاملا متقارن است و همه‌ی نقاط روی سطح آن در یک فاصله از مرکز کره قرار دارند. از طرف دیگر از آنجایی که در فرض ما چگالی جرم در تمام جرم کره یکنواخت است یا فقط با شعاع تغییر می‌کند، فرقی ندارد که ما در چه نقطه‌ای روی کره ایستاده باشیم و گرانشی که حس می‌کنیم همواره یکسان است.


اما کره‌ی زمین یک کره‌ی کامل نیست. از آنجایی که کره‌ی زمین با سرعت زیادی در حال چرخش به دور خودش است، کره‌ی زمین شبیه یک کره‌ی پخ است. گویی یک توپ را از بالا و پایین فشار دهید و کمی آن را از حالت کروی خارج کنید. علت آن هم شبه نیروی گریز از مرکز است. شبیه یک ورزشکار پرتاب وزنه که دور خودش می‌چرخد‌ و به خاطر چرخاندن بهتر وزنه، خودش را کمی خم می‌کند و در سر جای خودش شبیه یک هلال می‌چرخد. یعنی فاصله‌ی نقاط استوایی از مرکز زمین بیشتر از فاصله‌ی نقاط قطبی از مرکز زمین است. از طرف دیگر، شما هرکجای زمین که بایستید، چگالی زمین زیر پایتان می‌تواند متفاوت باشد. مثلا بر روی کوه بایستید یا روی اقیانوس باشید یا در یک صحرا بایستید. همچنین وقتی بر نوک کوه می‌ایستید، فاصله‌ی شما از مرکز زمین بیشتر است. مجموع این عوامل (شکل کره‌ی ناکامل زمین، چگالی متفاوت در نقاط مختلف و ارتفاع نقاط مختلف زمین) باعث می‌شود که جاذبه در نقاط مختلف زمین یکسان نباشد و تا حدود ۰/۷ درصد متفاوت باشد. پس حرف باباطاهر درست بوده که بعضی جاها خاک دامنگیر دارد و شدت جاذبه در آن نقاط بیشتر است.


- ابا اباد


@AbaEbad

BY Aba Ebad | اَبا اِباد