group-telegram.com/asmaaneh/6859
Last Update:
✏️از بایگانی آسمانه: گذشته «گذشته» است؟
مطهره دانایی‌فر | خرداد ۱۳۹۵
الآن که ما داریم این تصویر را می‌بینیم برای من (و احتمالاً برای شما) نیمه‌شبی از شب‌های اردیبهشت سال ۱۳۹۵ش است. اما برای ساکنان پیر و جوان خانه‌ای در جلفا که در حیاط خانه‌شان جمع شده‌اند، سنه‌ی ۱۳۱۰ق است. لحظه‌ی الانِ ما که این تصویر را می‌بینیم با لحظه‌ی الآن افراد تصویر یکی است؟ این الآن الآن چه کسی است؟ به عبارت دیگر، ساکنان خانه موقع عکاسی گمان می‌کردند که الآن‌شان واقعاً در جریان است و الآن ما (ناظران تصویر) هنوز به جریان نیفتاده است. اتفاقاً ما هم گمان می‌کنیم الآن خودمان در جریان است و الآن ساکنانِ خانه جریان ندارد و گذشته است. کدام درست است؟
درباره‌ی رابطه‌ی «زمان» و «واقعیت» رأی رایجی وجود دارد که ناشی از تجربیات عادی زندگی است: هر چه الآن در جریان است واقعی است و هر چه واقعی (یا تماماً واقعی) است، همین الآن در جریان است. تجربه‌ی الآن ما دیدن تصویری از ساکنان خانه‌ای است در جلفا. پس این تصویر و تجربه‌ی ما هر دو واقعی‌اند. ولی تجربه‌ی بودن در حیاط این خانه چطور؟
بخشی از همین رأی رایج سبب می‌شود تا در قیاس با آنچه همین الآن وجود دارد، آنچه الآن وجود ندارد در نزد ما غیرواقعی، یا دست‌کم، کمتر واقعی بنماید. گرایش ما این است که بگوییم گذشته «گذشته» است. نه فقط از آن جهت که رویدادهای گذشته رویدادهای کنونی نیستند، بلکه از آن رو که رویدادهای گذشته دیگر وجود ندارند. رویدادهای گذشته (مثلاً از منظر فعلی ما: رویداد بودن در حیاط خانه) گرچه زمانی وجود داشته اما در این لحظه، دیگر وجود ندارد و از این رو دیگر واقعی نیست.
پس براساس رأی رایج اگر کارهای دوران کودکی خود را به یاد آوریم، آن رویدادهای به‌یادآمده دیگر وجود ندارد و به همین جهت الآن نسبت به تجربه‌ی السّاعه‌‌مان، که تجربه‌ی به یاد آوردن آنهاست غیرواقعی یا کمتر واقعی‌اند. تجربه‌ای که هم‌اکنون داریم، حتی اگر تجربه‌ی به یاد آوردن باشد، در این لحظه‌ی کنونی وجود دارد و از همین رو واقعی است.
در مورد آینده هم قضیه به همین منوال است. اگر الآن بدانیم که فردا این تصویر را در رایانه‌مان ذخیره خواهیم کرد تا وقتی که این رویداد به وقوع نپیوسته است، واقعی نیست و رویدادی است که تنها در بوته‌ی امکان است و فعلیت نیافته است. و وقتی هم که به وقوع پیوست در گذشته محو می‌شود و از این جهت باز هم واقعی نیست. خلاصه مطابق با فهم عرفی، جایگاه واقعیت، «زمان حال» است و رویدادهای گذشته و آینده از آن جهت که در زمان حال نیستند واقعی هم نیستند. در این صورت، همین الآن که در حال دیدن این تصویریم، تجربه‌ی ساکنان خانه از بودن در آن دیگر واقعی نیست و از منظر آنان تجربه‌ی دیدن تصویرشان توسط ما هنوز واقعی نیست.
اگر لحظه‌ای درباره‌ی فهم عرفی تأمل کنیم آن را بسیار مشکوک می‌یابیم. در هر لحظه (در هر آن) یقین داریم که «اکنون» تنها لحظه‌ی واقعی است. اما این احساس یقین ظاهراً ناشی از دلیل محکمی نیست. بلکه صرفاً ناشی از این است که ما همواره خود را در اکنون محدود و محدودکننده‌ای می‌یابیم، اکنونی که باعث می‌شود همه‌ی لحظات گذشته و آینده، به‌مثابه‌ی لحظاتی بیرون از اکنون دیده شوند؛ و وقتی به خود، این چنین از منظر یک لحظه‌ی خاص نظر می‌کنیم، چشم‌مان را به روی این امکان جدی می‌بندیم که همه‌ی لحظه‌ها- چه این لحظه و چه هر لحظه‌ی دیگر- چه بسا به یک اندازه واقعی باشند: «لحظه‌ی بودن در حیاط خانه‌ای در جلفا و لحظه‌ی دیدن تصویر ساکنان خانه‌ای در جلفا». به چه دلیل باید این اکنون را کمی واقعی‌تر از آن اکنون بدانیم؟ دلیلی در کار نیست.
بنابر این کدام اکنونْ اکنونِ واقعی است؟ اکنونِ ما که داریم به این تصویر نگاه می‌کنیم یا اکنونِ ساکنان خانه که به دوربین خیره شده‌اند؟ یا همه‌ی آنها به یک میزان واقعی (و چه بسا ناواقعی)اند؟
* این یادداشت را از کتاب پرسیدن مهم‌تر از پاسخ دادن است برگرفتم و در آن تصرفاتی کردم. مأخذ تصویر هم کتاب تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام در ایران است.
#یادداشت #مطهره_دانایی‌فر #بایگانی_آسمانه
@asmaaneh
BY آسمانه
Share with your friend now:
group-telegram.com/asmaaneh/6859