زیر سقف آسمان

♦️در باره‌ی کورش / ۶۱

نسبت خدا و خیابان در جهان باستان /۲

✍️حسن محدثی‌
۳۱ فروردین ۱۴۰۳

دلیری و جنگ‌جویی تنها یکی از ضرورت‌های زنده‌گی در اغلب اجتماعات جهان باستان بوده است؛ خواه برای دفاع از سرزمین خود و خواه برای حمله به سرزمین‌های دیگر. از این رو، همه‌ی شهرها نیازمند موانعی برای جلوگیری تهاجم مهاجمان بود؛ حصارها و دیوارهای قطور بلند و خاک‌ریزهای بلند، و گاه خندق‌های پهن پرآب. برخی شکل‌گیری‌ی جنگ‌ها در دوران باستان را به رواج کشاورزی و نیز استخراج فلزات به‌نحو جدی مرتبط می‌دانند. کشاورزی، مازادی اقتصادی فراهم کرد و فلزات به ساختن سلاح‌های پیش‌رفته‌تر و کارآمدتر کمک کردند. از سوی دیگر، کشورگشایی راهی بود برای تقویت بنیه‌ی اقتصادی‌ی حکومت‌ها. اما در ایران باستان این امر لزوماً منجر به به‌بود کیفیّت زنده‌گی‌ی ایرانیان نمی‌شد بل‌که آنان اغلب تأمین‌کننده‌ی نیروی جنگی و اقتصاد جنگی بوده اند. جنگ‌ها اگر هم نفعی داشته، بیش‌تر برای حاکمان و اشراف بوده است. گوردن چایلد در باره‌ی برخی از کارکردهای جنگ‌ها در جهان باستان می‌گوید:

«جنگ بیش از هر عامل دیگر، برتری مس یا مفرغ سخت و بادوام را بر چخماق و سنگ شکننده آشکار ساخت، و نیز کاربرد رزم‌افزارها فرصتهایی استثنایی برای افراد برجسته به‌وجود آورد که شهامت و لیاقت رهبری خود را بروز داده و از این راه اعتبار و قدرتی کسب کنند. جنگ بدینسان عامل مؤثری در برآمدن سرکردگان و سرانجام پادشاهانی بود که قدرت دنیوی مؤثری در اختیارشان قرار می گرفت. بالاخره پدیدة جنگ به کشف بزرگی نیز انجامید و آن اینکه انسان را نیز همچون حیوان می‌توان زیر فرمان آورد. می‌توان دشمن مغلوب را به جای کشتن اسیر کرده و در قبال بازپس‌گرداندن زندگی، به کارش واداشت. این کشف را از نظر اهمیت با اهلی کردن حیوانات برابر دانسته‌اند. در هر حال، تا ابتدای دوران تاریخی، بردگی شالودة صنایع قدیمی و وسیلة قاطعی در اندوختن سرمایه بود. اسیران زنجیری، که به‌گمان بسیار محکوم به بردگی بوده‌اند، بر بعضی از کهنترین الواح منقوش (مهردار) بین‌النهرین نشان داده شده و سابقة تاریخی آنها همپایة قدمت صحنه‌های نبرد است» (همان: ۱۸۳). 

هم‌چنین می‌توانیم از یک نظام اشرافی‌ی حاکمیتی در ایران باستان سخن بگوییم که از باج و خراجی که از کشاورزان دریافت می‌کرد، بهره‌مند می‌شد.

فرهنگ دینی در چنین جهانی عمدتاً چندخداپرستانه بوده است. خدای بزرگ در هر باهمستانی، مشروعیّت‌بخش حکومت در آن‌ها بوده است. کارگزاران دینی‌ی معابد خدایان و به‌ویژه خدای بزرگ مورد حمایت حاکمان بوده اند و حکومت آنان را نیز مشروعیّت می‌بخشیده اند؛ مگر این‌که حاکم به خدایان و معابد دیگری روی می‌‌آورده و آن‌ها را ترجیح می‌داده است (مثل مورد نبونعید در بابل).

رالف لینتون در باره‌ی باورمندی‌ی مردم در تمدّن سومری به اهمیّت حفظ خدای بزرگ سومری در جنگ‌ها، نکته‌ی مهمی می‌گوید که می‌تواند در مورد نحوه‌ی فتح بابل توسّط سپاهیان کورش روشن‌گر باشد:

«پیکرة خدای اصلی هر شهر اهمیت فوق‌العاده داشت و به چنگ‌ آوردن آن هنگام جنگ بزرگترین نشانة پیروزی محسوب می‌شد زیرا اعتقاد هر دو طرف غالب و مغلوب بر این بود که چون خدای شهر به دست دشمن اسیر گردد؛ دیگر، مردم مغلوب شدة آن شهر را قدرت قیام و طغیان باقی نمی‌ماند، یا احتمال آن بسیار کم خواهد شد. به همین سبب قوم فاتح پیکرة خدای اسیر شده را در کمال اکرام و احترام نگهداری می‌کرد» (لینتون، ۱۳۸۸: ۳۸۹؛ سیر تمدن، ترجمه‌ی پرویز مرزبان، نشر علمی و فرهنگی، چاپ چهارم).

این فقره به‌خوبی توضیح می‌دهد که هم‌کاری‌ی کاهنان ناراضی‌ی بابلی با سپاهیان کورش چه نقش بزرگی در سقوط بابل ایفا کرده است و چه مبادله‌ی راه‌بردی‌ی تعیین‌کننده‌ای بین دو طرف (کاهنان بابلی و سپاهیان کورش) صورت گرفته است. کارگزاران دینی در شهرهای سومری و بابلی یک قطب قدرت اجتماعی و اقتصادی بوده اند و در پیوند با حاکمان، به قدرت سیاسی‌ی زمانه نیز پشت‌گرم می‌شده اند:

«در هر شهر، چندین خدا مورد پرستش بود ولی نیایش و توجه اصلی پرستندگان به سوی یک خدای بزرگ، و یا در بعضی موارد یک الاهة بزرگ معطوف بود که در حقیقت حافظ و مالک اصلی شهر محسوب می‌شد. کاهنان آن خدای بزرگ، صاحب برگزیده‌ترین مقامهای روحانی بودند؛ در حالی که خدایان دیگر در معابد کوچکتر و به توسط کاهنانی پایین‌ مرتبه‌تر مورد ستایش قرار می‌گرفتند. [...] همچنانکه محوطة زیگورات بر ساختمانهای شهر مشرف بود پرستشگاه خدای بزرگ نیز بر زندگی فکری و اقتصادی شهرنشینان تسلط داشت. این معبد با آن دستگاه عریض و طویلش، قسمت بزرگی از ثروت جامعه را به خود اختصاص می‌داد. خدای شهر مالک همة زمینهای آن بود و بنابراین عشریة هر نوع عواید زمینی از بابت نرخ اجارة زمین در حق وی تأدیه می‌شد» (همان: ۳۹۲-۳۹۱).


ادامه👇👇👇


#کورش
#اسطوره‌ی_کورش
#جنگ‌جوی_جهان‌گشا

@NewHasanMohaddesi

👍7❤2🤪2

www.group-telegram.com/br/NewHasanMohaddesi.com/10631

1.5K viewsedited  Apr 19, 2024 at 07:49

♦️در باره‌ی کورش / ۶۱

نسبت خدا و خیابان در جهان باستان /۲

✍️حسن محدثی‌
۳۱ فروردین ۱۴۰۳

دلیری و جنگ‌جویی تنها یکی از ضرورت‌های زنده‌گی در اغلب اجتماعات جهان باستان بوده است؛ خواه برای دفاع از سرزمین خود و خواه برای حمله به سرزمین‌های دیگر. از این رو، همه‌ی شهرها نیازمند موانعی برای جلوگیری تهاجم مهاجمان بود؛ حصارها و دیوارهای قطور بلند و خاک‌ریزهای بلند، و گاه خندق‌های پهن پرآب. برخی شکل‌گیری‌ی جنگ‌ها در دوران باستان را به رواج کشاورزی و نیز استخراج فلزات به‌نحو جدی مرتبط می‌دانند. کشاورزی، مازادی اقتصادی فراهم کرد و فلزات به ساختن سلاح‌های پیش‌رفته‌تر و کارآمدتر کمک کردند. از سوی دیگر، کشورگشایی راهی بود برای تقویت بنیه‌ی اقتصادی‌ی حکومت‌ها. اما در ایران باستان این امر لزوماً منجر به به‌بود کیفیّت زنده‌گی‌ی ایرانیان نمی‌شد بل‌که آنان اغلب تأمین‌کننده‌ی نیروی جنگی و اقتصاد جنگی بوده اند. جنگ‌ها اگر هم نفعی داشته، بیش‌تر برای حاکمان و اشراف بوده است. گوردن چایلد در باره‌ی برخی از کارکردهای جنگ‌ها در جهان باستان می‌گوید:

«جنگ بیش از هر عامل دیگر، برتری مس یا مفرغ سخت و بادوام را بر چخماق و سنگ شکننده آشکار ساخت، و نیز کاربرد رزم‌افزارها فرصتهایی استثنایی برای افراد برجسته به‌وجود آورد که شهامت و لیاقت رهبری خود را بروز داده و از این راه اعتبار و قدرتی کسب کنند. جنگ بدینسان عامل مؤثری در برآمدن سرکردگان و سرانجام پادشاهانی بود که قدرت دنیوی مؤثری در اختیارشان قرار می گرفت. بالاخره پدیدة جنگ به کشف بزرگی نیز انجامید و آن اینکه انسان را نیز همچون حیوان می‌توان زیر فرمان آورد. می‌توان دشمن مغلوب را به جای کشتن اسیر کرده و در قبال بازپس‌گرداندن زندگی، به کارش واداشت. این کشف را از نظر اهمیت با اهلی کردن حیوانات برابر دانسته‌اند. در هر حال، تا ابتدای دوران تاریخی، بردگی شالودة صنایع قدیمی و وسیلة قاطعی در اندوختن سرمایه بود. اسیران زنجیری، که به‌گمان بسیار محکوم به بردگی بوده‌اند، بر بعضی از کهنترین الواح منقوش (مهردار) بین‌النهرین نشان داده شده و سابقة تاریخی آنها همپایة قدمت صحنه‌های نبرد است» (همان: ۱۸۳). 

هم‌چنین می‌توانیم از یک نظام اشرافی‌ی حاکمیتی در ایران باستان سخن بگوییم که از باج و خراجی که از کشاورزان دریافت می‌کرد، بهره‌مند می‌شد.

فرهنگ دینی در چنین جهانی عمدتاً چندخداپرستانه بوده است. خدای بزرگ در هر باهمستانی، مشروعیّت‌بخش حکومت در آن‌ها بوده است. کارگزاران دینی‌ی معابد خدایان و به‌ویژه خدای بزرگ مورد حمایت حاکمان بوده اند و حکومت آنان را نیز مشروعیّت می‌بخشیده اند؛ مگر این‌که حاکم به خدایان و معابد دیگری روی می‌‌آورده و آن‌ها را ترجیح می‌داده است (مثل مورد نبونعید در بابل).

رالف لینتون در باره‌ی باورمندی‌ی مردم در تمدّن سومری به اهمیّت حفظ خدای بزرگ سومری در جنگ‌ها، نکته‌ی مهمی می‌گوید که می‌تواند در مورد نحوه‌ی فتح بابل توسّط سپاهیان کورش روشن‌گر باشد:

«پیکرة خدای اصلی هر شهر اهمیت فوق‌العاده داشت و به چنگ‌ آوردن آن هنگام جنگ بزرگترین نشانة پیروزی محسوب می‌شد زیرا اعتقاد هر دو طرف غالب و مغلوب بر این بود که چون خدای شهر به دست دشمن اسیر گردد؛ دیگر، مردم مغلوب شدة آن شهر را قدرت قیام و طغیان باقی نمی‌ماند، یا احتمال آن بسیار کم خواهد شد. به همین سبب قوم فاتح پیکرة خدای اسیر شده را در کمال اکرام و احترام نگهداری می‌کرد» (لینتون، ۱۳۸۸: ۳۸۹؛ سیر تمدن، ترجمه‌ی پرویز مرزبان، نشر علمی و فرهنگی، چاپ چهارم).

این فقره به‌خوبی توضیح می‌دهد که هم‌کاری‌ی کاهنان ناراضی‌ی بابلی با سپاهیان کورش چه نقش بزرگی در سقوط بابل ایفا کرده است و چه مبادله‌ی راه‌بردی‌ی تعیین‌کننده‌ای بین دو طرف (کاهنان بابلی و سپاهیان کورش) صورت گرفته است. کارگزاران دینی در شهرهای سومری و بابلی یک قطب قدرت اجتماعی و اقتصادی بوده اند و در پیوند با حاکمان، به قدرت سیاسی‌ی زمانه نیز پشت‌گرم می‌شده اند:

«در هر شهر، چندین خدا مورد پرستش بود ولی نیایش و توجه اصلی پرستندگان به سوی یک خدای بزرگ، و یا در بعضی موارد یک الاهة بزرگ معطوف بود که در حقیقت حافظ و مالک اصلی شهر محسوب می‌شد. کاهنان آن خدای بزرگ، صاحب برگزیده‌ترین مقامهای روحانی بودند؛ در حالی که خدایان دیگر در معابد کوچکتر و به توسط کاهنانی پایین‌ مرتبه‌تر مورد ستایش قرار می‌گرفتند. [...] همچنانکه محوطة زیگورات بر ساختمانهای شهر مشرف بود پرستشگاه خدای بزرگ نیز بر زندگی فکری و اقتصادی شهرنشینان تسلط داشت. این معبد با آن دستگاه عریض و طویلش، قسمت بزرگی از ثروت جامعه را به خود اختصاص می‌داد. خدای شهر مالک همة زمینهای آن بود و بنابراین عشریة هر نوع عواید زمینی از بابت نرخ اجارة زمین در حق وی تأدیه می‌شد» (همان: ۳۹۲-۳۹۱).


ادامه👇👇👇


#کورش
#اسطوره‌ی_کورش
#جنگ‌جوی_جهان‌گشا

@NewHasanMohaddesi

BY زیر سقف آسمان