خردنامه

خردنامه

به دید شما خرددوستان، میان «ماهانه» و «ماهیانه» کدام ویراستارپسندتر است؟

نقدی به در ژرفای واژه‌ها
«ماهانه» درست است یا «ماهیانه»؟


✍ در برگ ۱۹۹ کتاب در ژرفای واژه‌ها، نوشته‌ی ناصر انقطاع، سخنی شگفت‌انگیز دیدم که مرا به نوشتن این فرسته واداشت.

ایشان گفته‌اند که واژه‌‌ی ماهیانه ساختی نادرست است و در هیچ فرهنگی، -یانه را در کاربرد پسوند وابستگی به کار نبرده‌اند و اظهار کرده‌اند «روشن نیست از کی و از کجا به زبان امروزی ما» راه یافته‌است. ایشان در پی آن، نوشته‌اند ماهیانه در معنای «مانند ماهی» است، نه «ماهانه» (۱۳۹۵).

✍ در پیکره‌ها و فرهنگ‌های معتبر، درباره‌ی این نوشته‌‌ی ایشان پژوهیدم تا ببینم چقدر سخن ایشان شالوده‌مند است.


ماهیانه و پیکره‌های فارسی
✍ نخست، وبگاه گنجور را نگاهی انداختم و، برخلاف آنچه دکتر فرموده‌ بودند، واژه‌ی ماهیانه در زبان فارسی سابقه دارد و در معنای «مقرری‌ای که هر ماه به کسی می‌دهند» به کار رفته‌است. این گواه‌های آمده را بنگرید:

مهی نشست خیال رخت به خانه‌ی چشم
تو ماهی از تو سِتانیم ماهیانه‌ی چشم

(خجندی، غزلیات، شماره‌ی ۸۰۲، سده‌ی هشتم هجری)

کسی کو حفظ سازد ماهیان را
مقرر سازم او را ماهیانه

(شیرنوایی، دیوان اشعار فارسی، «مقطعات»، شماره‌ی ۲۳، سده‌ی نهم هجری)

چگونه طبع توان کردن این جریده به‌وقت
که ماهیانه‌ی آن گشته سالیانه همی

(فراهانی، دیوان اشعار، «مقطعات»، شماره‌‌ی ۱۸۸، سده‌ی سیزدهم خورشیدی)

شیروانی بِطانه می‌خواهد
باغبان ماهیانه می‌خواهد

(بهار، منظومه‌ها، «کارنامه‌ی زندان»، بخش ۴، گفتار سوم: سبب نظم کتاب، سده‌ی سیزدهم خورشیدی)

آنچه زر ماهیانه بگرفتی
مبلغی زان به گنج بنهفتی

(بهار، منظومه‌ها، «کارنامه‌ی زندان»، بخش ۶۱، حکایت احمدشاه قاجار و مال اندوختن او، سده‌ی سیزدهم خورشیدی)

✍ در پیکره‌‌ی نسکبان هم گشتی زدم و چند گواه برای این واژه به نثر نیز در آن یافتم:

جشن‌های ماهیانه بدین ترتیب بود که چون نام هریک از روزها با نام همان ماه همزمان و برابر می‌شد، آن روز را جشن می گرفتند... (رضایی، ۱۲ هزاره‌ پویندگی و پایندگی، ص ۷۷۹).

از طرف دیگر، اعلی‌حضرت دستور فرمودند تا زمانی که ملکه ثریا ازدواج نکرده‌اند از محل درآمدهای بنیاد پهلوی ماهیانه به‌طور مرتب ۱۰هزار دلار به ایشان پرداخته شود (آتابای، ۲۵ سال در کنار پادشاه: خاطرات اردشیر زاهدی، ص ۱۲۶).

...و کمپانی نیز به هر نفر سرباز، ماهیانه یازده قِران (ریال) بدهد (صفائی، آئینه‌‌ی تاریخ، ص ۷۱)

در این موقع، خانم دیگری که در آنجا حضور داشت گفت من مطلب جالب‌تری برای شما بگویم؛ در چند سال قبل، من برای فرزندم حساب پس‌انداز باز کردم و ماهیانه از حقوق خودم مبلغی به حساب او می‌گذاشتم... (سمیعی، آئینه‌ی دق: مجموعه‌ی مقالات، ص ۲۵۸)

ماهیانه و فرهنگ‌های فارسی
✍ در چند فرهنگ فارسی نیز گشت‌وگذاری کردم تا ببینم آیا سابقه‌ای از این واژه می‌یابم یا نه:

✓ فرهنگ بزرگ سخن می‌گوید:

ماهانه: (ص‍.) ۱. ویژگی امری که هر ماه اتفاق می‌افتد، ظاهر می‌شود، یا می‌رسد... ۲. ویژگی پولی که هر ماه، معمولاً هنگام معین دریافت یا پرداخت می‌شود: پرداخت ماهانه، حقوق ماهانه... ۳. ویژگی نشریه‌ای که هر ماه یک بار انتشار می‌یابد: مجله‌ی ماهانه ۴. (ا.) حقوقی که در یک ماه پرداخت یا دریافت می‌شود... ۵. (ق.) هر ماه؛ در هر ماه... (انوری ۱۳۸۲، ج هفتم، ص ۶۵۶۸).

ماهیانه: (صن‍.) ۱. ماهانه (م‍ِ. ۱): جلسه‌‌ی ماهیانه، دیدار ماهیانه. ۲. ماهانه (م‍.۲): پرداخت ماهیانه، حقوق ماهیانه. ۳. ماهانه (م‍. ۳): مجله‌ی ماهيانه. ۴. (اِ.) ماهانه (م‍. ۴)... ۵. (قـ.) ماهانه (م‍. ۵)...  (همان، ص ۶۵۷۳).

✓ فرهنگ عمید می‌نویسد:

ماهانه: (قید) ماهیانه: ماه‌به‌ماه || حقوقی که در آخر هر ماه به مستخدم و نوکر داده شود، ماهوار و ماهواره و ماهینه و ماهگانه و ماهگانی هم گفته شده (عمید ۱۳۸۱، ص ۷۸۰).

✓ فرهنگ فارسی بیان می‌کند:

ماهانه: آنچه مربوط و وابسته به ماه باشد. حقوق یک ماه خدمت کارمندان و مأموران و خدمتکاران و غیره که معمولاً در آخر هر ماه پرداخته شود؛ شهریه (معین ۱۳۸۶، ج دوم، ص ۱۵۸۲).

ماهیانه: منسوب به ماه. آنچه که ماهی یک بار صادر شود؛ ماهانه (۱) مقرری و وظیفه‌ای که هر ماه یک بار به خدمتگزار و کارمند دهند؛ ماهانه، مشاهره، شهریه (همان، ص ۱۵۹۱).





ـــ ـ ـــ ـ ـــ ـ ـــ ـ ـــ ـ ـــ ـ ـــ ـ
بن‌مایه‌ها

- انقطاع، ناصر (۱۳۹۵)، در ژرفای واژه‌ها (بخش یکم، دوم و سوم)، چاپ دوم، تهران: فردوس.

- انوری، حسن (۱۳۸۲)، فرهنگ بزرگ سخن، چاپ دوم، تهران: سخن.

- پیکره‌ی گنجور: ganjoor.net

- پیکره‌ی نسکبان: naskban.ir

- عمید، حسن (۱۳۸۱)، فرهنگ عمید: شامل واژه‌های فارسی لغات عربی و اروپایی مصطلح در زبان فارسی و اصطلاحات علمی و ادبی، چاپ نخست، تهران: فرهنگ اندیشمندان.

- معین، محمد (۱۳۸۶)، فرهنگ فارسی، چاپ چهارم، تهران: آدنا: کتاب راه نو.

ـــ ـ ـــ ـ ـــ ـ ـــ ـ ـــ ـ ـــ ـ ـــ ـ

برداشت این فرسته


🆔خردنامه

👍5👏3🙏2

www.group-telegram.com/ca/kheradnamehofficial.com/169

2.34K viewsedited  Mar 5 at 08:53

نقدی به در ژرفای واژه‌ها
«ماهانه» درست است یا «ماهیانه»؟


✍ در برگ ۱۹۹ کتاب در ژرفای واژه‌ها، نوشته‌ی ناصر انقطاع، سخنی شگفت‌انگیز دیدم که مرا به نوشتن این فرسته واداشت.

ایشان گفته‌اند که واژه‌‌ی ماهیانه ساختی نادرست است و در هیچ فرهنگی، -یانه را در کاربرد پسوند وابستگی به کار نبرده‌اند و اظهار کرده‌اند «روشن نیست از کی و از کجا به زبان امروزی ما» راه یافته‌است. ایشان در پی آن، نوشته‌اند ماهیانه در معنای «مانند ماهی» است، نه «ماهانه» (۱۳۹۵).

مهی نشست خیال رخت به خانه‌ی چشم
تو ماهی از تو سِتانیم ماهیانه‌ی چشم

(خجندی، غزلیات، شماره‌ی ۸۰۲، سده‌ی هشتم هجری)

کسی کو حفظ سازد ماهیان را
مقرر سازم او را ماهیانه

(شیرنوایی، دیوان اشعار فارسی، «مقطعات»، شماره‌ی ۲۳، سده‌ی نهم هجری)

چگونه طبع توان کردن این جریده به‌وقت
که ماهیانه‌ی آن گشته سالیانه همی

(فراهانی، دیوان اشعار، «مقطعات»، شماره‌‌ی ۱۸۸، سده‌ی سیزدهم خورشیدی)

شیروانی بِطانه می‌خواهد
باغبان ماهیانه می‌خواهد

(بهار، منظومه‌ها، «کارنامه‌ی زندان»، بخش ۴، گفتار سوم: سبب نظم کتاب، سده‌ی سیزدهم خورشیدی)

آنچه زر ماهیانه بگرفتی
مبلغی زان به گنج بنهفتی

(بهار، منظومه‌ها، «کارنامه‌ی زندان»، بخش ۶۱، حکایت احمدشاه قاجار و مال اندوختن او، سده‌ی سیزدهم خورشیدی)

جشن‌های ماهیانه بدین ترتیب بود که چون نام هریک از روزها با نام همان ماه همزمان و برابر می‌شد، آن روز را جشن می گرفتند... (رضایی، ۱۲ هزاره‌ پویندگی و پایندگی، ص ۷۷۹).

از طرف دیگر، اعلی‌حضرت دستور فرمودند تا زمانی که ملکه ثریا ازدواج نکرده‌اند از محل درآمدهای بنیاد پهلوی ماهیانه به‌طور مرتب ۱۰هزار دلار به ایشان پرداخته شود (آتابای، ۲۵ سال در کنار پادشاه: خاطرات اردشیر زاهدی، ص ۱۲۶).

...و کمپانی نیز به هر نفر سرباز، ماهیانه یازده قِران (ریال) بدهد (صفائی، آئینه‌‌ی تاریخ، ص ۷۱)

در این موقع، خانم دیگری که در آنجا حضور داشت گفت من مطلب جالب‌تری برای شما بگویم؛ در چند سال قبل، من برای فرزندم حساب پس‌انداز باز کردم و ماهیانه از حقوق خودم مبلغی به حساب او می‌گذاشتم... (سمیعی، آئینه‌ی دق: مجموعه‌ی مقالات، ص ۲۵۸)

ماهانه: (ص‍.) ۱. ویژگی امری که هر ماه اتفاق می‌افتد، ظاهر می‌شود، یا می‌رسد... ۲. ویژگی پولی که هر ماه، معمولاً هنگام معین دریافت یا پرداخت می‌شود: پرداخت ماهانه، حقوق ماهانه... ۳. ویژگی نشریه‌ای که هر ماه یک بار انتشار می‌یابد: مجله‌ی ماهانه ۴. (ا.) حقوقی که در یک ماه پرداخت یا دریافت می‌شود... ۵. (ق.) هر ماه؛ در هر ماه... (انوری ۱۳۸۲، ج هفتم، ص ۶۵۶۸).

ماهیانه: (صن‍.) ۱. ماهانه (م‍ِ. ۱): جلسه‌‌ی ماهیانه، دیدار ماهیانه. ۲. ماهانه (م‍.۲): پرداخت ماهیانه، حقوق ماهیانه. ۳. ماهانه (م‍. ۳): مجله‌ی ماهيانه. ۴. (اِ.) ماهانه (م‍. ۴)... ۵. (قـ.) ماهانه (م‍. ۵)...  (همان، ص ۶۵۷۳).

ماهانه: (قید) ماهیانه: ماه‌به‌ماه || حقوقی که در آخر هر ماه به مستخدم و نوکر داده شود، ماهوار و ماهواره و ماهینه و ماهگانه و ماهگانی هم گفته شده (عمید ۱۳۸۱، ص ۷۸۰).

ماهانه: آنچه مربوط و وابسته به ماه باشد. حقوق یک ماه خدمت کارمندان و مأموران و خدمتکاران و غیره که معمولاً در آخر هر ماه پرداخته شود؛ شهریه (معین ۱۳۸۶، ج دوم، ص ۱۵۸۲).

ماهیانه: منسوب به ماه. آنچه که ماهی یک بار صادر شود؛ ماهانه (۱) مقرری و وظیفه‌ای که هر ماه یک بار به خدمتگزار و کارمند دهند؛ ماهانه، مشاهره، شهریه (همان، ص ۱۵۹۱).

- انقطاع، ناصر (۱۳۹۵)، در ژرفای واژه‌ها (بخش یکم، دوم و سوم)، چاپ دوم، تهران: فردوس.

- انوری، حسن (۱۳۸۲)، فرهنگ بزرگ سخن، چاپ دوم، تهران: سخن.

- پیکره‌ی گنجور: ganjoor.net

- پیکره‌ی نسکبان: naskban.ir

- عمید، حسن (۱۳۸۱)، فرهنگ عمید: شامل واژه‌های فارسی لغات عربی و اروپایی مصطلح در زبان فارسی و اصطلاحات علمی و ادبی، چاپ نخست، تهران: فرهنگ اندیشمندان.

- معین، محمد (۱۳۸۶)، فرهنگ فارسی، چاپ چهارم، تهران: آدنا: کتاب راه نو.

BY خردنامه