گفتار دینی

معنای کفر و ایمان

محمدامین مروتی

داستایوسکی گفته بود بدون خدا همه چیز مجاز است و اگر خدایی هم نباشد، باید او را آفرید. در حوزه معرفت شناختی اثبات وجود خدا و قیامت ممکن نیست و صادقانه ترین پاسخ، لاادری گری (موضع نمی دانم) است. اما به نظر می رسد که شیوه بهتر زیستن این باشد که به گونه ای زندگی کنیم که انگار خدا هست. برای عوام از این جهت که دین برای پشتیبانی از اخلاق لازم است. برای خواص از این جهت که خواص نیز بعضا نیازمند امید و معنا برای زیست بهتر دارند و فرض وجود خدا به ایجاد چنین معنایی کمک می کند.
از آن سو قولِ خلافِ داستایوسکی را هم داریم. این که اگر خدا هم باشد، برای دست یافتن به جهانی بهتر باید او را نابود و امید مردم به او را نومید کرد.
با توجه به این دو برداشت و معنا از نقش خدا در زندگی بشر، معنایی دیگرگونه از کفر و ایمان هم می توان به دست داد. کفر انکار جحودآمیز و جنون آمیز خداست و ایمان، امید به وجود خدا به جای ایقان بدان. یعنی کافر کسی است که به هر قیمتی انکار حقیقت می کند و مومن کسی که امید به خدا را در دلش زنده نگه داشته است. به عبارت کوتاه تر؛ در تحلیل نهایی،کفر جحود است و ایمان، امید. به عبارت دیگر مسئلة فلسفی و معرفت شناختیِ وجود و عدم وجود خدا، جایش را به مسئلة روحی و وجودی (اگزیستانسیال) این دو گانة قدیمی می دهد.

کفر در قرآن مبتنی بر دانستن و انکار است:
ـ قرآن می‌گوید گروهی از کفار کسانی هستند که بر خداوند افترا می‌بندند؛ طبعاً لازمه‌ی افترا بر خداوند این است که آنها به خداوند باور دارند ولکن چیزهایی را به دروغ به خداوند منسوب می‌کنند که خداوند از آنها بری است: «فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللّهِ كَذِبًا أَوْ كَذَّبَ بِآيَاتِهِ أُوْلَئِكَ يَنَالُهُمْ نَصِيبُهُم مِّنَ الْكِتَابِ حَتَّى إِذَا جَاءتْهُمْ رُسُلُنَا يَتَوَفَّوْنَهُمْ قَالُواْ أَيْنَ مَا كُنتُمْ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ قَالُواْ ضَلُّواْ عَنَّا وَشَهِدُواْ عَلَى أَنفُسِهِمْ أَنَّهُمْ كَانُواْ كَافِرِينَ» (الأعراف: 37).
ـ گروهی از کفار دچار استکبار (خودبزرگ‌بینی) هستند و از همین‌رو ایمان نمی‌آورند. وصف استکبار برای شیطان هم به کار رفته است؛ شیطانی که برغم علم به حقیقت آن را انکار یا جحد می‌کرد: «قَالَ الَّذِينَ اسْتَكْبَرُواْ إِنَّا بِالَّذِيَ آمَنتُمْ بِهِ كَافِرُونَ» (الأعراف: 76)