انجمن شاهنامه فردوسی یزد

‍ ✅ آیا حجاب، ریشه در ایران باستان دارد؟

بارها از معلمان دینی و حتی تاریخ، این جمله را شنیدیم که:«حجاب در ایران باستان بسیار سخت‌گیرانه‌تر بود، به‌طوریکه زنان ایرانی با آمدن حکم حجاب اسلامی راحت‌تر شدند!» همین امروز، کتاب دینی دهم می‌نویسد:«زنان ایرانی قبل از اسلام که عموما پیروی آیین زردشت بودند، با پوشش کامل! در محافل عمومی رفت و آمد می‌کردند. پوشش و حجاب زنان در ایران باستان چنان برجسته بود که حتی برخی از مورخان غربی بر این باورند که می‌توان ایران باستان را منشأ اصلی گسترش حجاب در جهان دانست.»{دینی دهم، ص ۱۵۰}

نویسنده محترم کتاب دینی، از این برخی مورخان غربی تنها به ویل دورانت، ج۲، ص۷۸ ارجاع داده، ویل دورانتی که اصلا تخصصی در ایران باستان ندارند. او مورخی عمومی ست و بخش ایران باستانِ کتاب تاریخ تمدن را با مراجعه به منابع یونانی و بدون هیچ‌گونه نقد تاریخی نگاشته است.

باید توجه داشت حجاب مدنظر کتاب دینی (در عرف رایج و اصول شرعی) تعریفی دارد که شامل پوشش بدن، به جز گردی صورت و دست‌ها از مچ به پایین است. پوشش اسلامی، بسته به شرایط، گاه شامل پوشاندن صورت نیز می‌شده است. به علاوه در اسلام، برجستگی‌های بدن زن نیز نباید مشخص باشند و پوشیدن البسه رنگی یا جواهراتی که جلب توجه کند نیز ممنوع است. اما آیا چنین چیزی را در میان زنان ایران باستان سراغ داریم؟

❌ خیر

البته تردیدی نیست که مردان و زنان ایرانی نسبت به دیگر اقوام (یونانی‌ها، رومیان، مصریان و...) پوشیده‌تر لباس می‌پوشیدند. در سنگ‌نگاره‌های تخت‌جمشید، اقوام ایرانی همیشه لباس‌هایی با آستین بلند و شلوار، یا ردای بلند بر تن دارند و حتی لباس آستین کوتاه نمی‌پوشند و پاها و بازوهای ایشان مشخص نیست.

زنان ایرانی نیز پوششی در همین حد داشتند، به علاوه گاه ردایی از پشت سرشان آویزان می‌شد و تا پشت زانو می‌رسید. (تصویر۱) با این حال صورت، گردن و گیسوانشان کاملا مشخص بود. برخی حتی همین ردا را هم نمی‌پوشیدند و موهایشان کاملا رها بود. به علاوه تلاشی نیز در پوشاندن و پنهان کردن برجستگی‌های طبیعی بدن زنان دیده نمی‌شود.(تصویر۲)

برای مثال، در نگاره داسکلیون، زنان پارسی را می‌بینیم که با پوشش ردای هخامنشی سوار بر اسب هستند. (تصویر۳) جالب است که حکومت ایران در آن زمان، اسب‌سواری زنان را باعث تحریک مردان نمی‌دانسته، به‌عکس الان که برخی در قرن ۲۱، توان دیدن دوچرخه سواری یا موتور سواری زنان را ندارند.

به علاوه مهرهای تخت‌جمشید عکس زنانی را بر خود دارند که صورت و گیسوانشان مشخص است. (تصویر۴) برخی دوستان تاریخ‌ندان چندی پیش سنگ‌نگاره‌ای از تخت‌جمشید را که در آن مردی با لباس و صورت پوشیده دیده می‌شود، از سر ناآگاهی یا آگاهی منتشر کرده و آن را سندی از وجود پوشیه و روبنده در میان زنان ایران باستان دانسته بودند!(تصویر۵)

در دوره اشکانی و ساسانی هم شاهد پوشش مو و صورت زنان ایرانی نیستیم. در دوره‌های صفویه و قاجار، زمانی که شاه و اهل حرمش از جایی عبور می‌کردند، جارچیان ندای «کور شوید، دور شوید» سر‌می‌دادند تا مبادا چشم مردان نامحرم به زنان پیچیده در چادر و چاقچور شاه که عملا هم چیزی ازشان معلوم نبود، بیفتد.

این در حالیست که شاهان ساسانی و اشکانی تصویر خودشان را در کنار همسرانشان بر سکه‌ها و سنگ‌نگاره‌هایی حک می‌کردند که تمام مردم آن را می‌دیدند. برای مثال تصویر ملکه موزا بر سکه‌های فرهاد پنجم اشکانی دیده می‌شود. (تصویر۶) تصویر شاپوهردختک همسر بهرام دوم ساسانی بر سکه‌های او و سنگ‌نگاره نقش رستم (تصویر۷) نقر شده است.

همچنین پیکر اردشیرآناهید، همسر بهرام دوم در نگاره برم دلک(تصویر۸) قابل مشاهده است. بوران، ملکه ساسانی نیز بدون هیچ منعی، تصویر خودش را بر سکه‌هایی که در دست هزاران مرد قرار می‌گرفت، ضرب کرده است. (تصویر۹) در هیچ کدام از این سکه‌ها یا سنگ‌نگاره‌ها صورت و موهای زنان پوشیده نیست.

جالب اینجاست که این مفهوم از حجاب حتی در دوره اسلامی نیز تا حدی حفظ شد. باید توجه داشت که تا دوره قاجار، حجاب چادر و روبنده،‌ مخصوص زنان شهری بود که کمتر از ۲۰ درصد جمعیت را تشکیل می‌دادند. زنان عشایر و روستاییان از البسه محلی استفاده می‌کردند که که نه تنها صورت بلکه قسمت‌های بسیاری از موهایشان را دربر نمی‌گرفت و امروزه می‌توان نمونه‌های آن را را در لباس‌های محلی کردی، لری، مازنی و... دید.

✍️ فاطمه کاملی، دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ ایران باستان دانشگاه تهران، ۲۸ شهریور ۱۴۰۱


🆔 @shahname_yazd

Telegram

attach 📎

👌4

www.group-telegram.com/cn/shahname_yazd.com/15366

565 viewsمهدی مدرسی, edited  Mar 12 at 19:23

‍ ✅ آیا حجاب، ریشه در ایران باستان دارد؟

بارها از معلمان دینی و حتی تاریخ، این جمله را شنیدیم که:«حجاب در ایران باستان بسیار سخت‌گیرانه‌تر بود، به‌طوریکه زنان ایرانی با آمدن حکم حجاب اسلامی راحت‌تر شدند!» همین امروز، کتاب دینی دهم می‌نویسد:«زنان ایرانی قبل از اسلام که عموما پیروی آیین زردشت بودند، با پوشش کامل! در محافل عمومی رفت و آمد می‌کردند. پوشش و حجاب زنان در ایران باستان چنان برجسته بود که حتی برخی از مورخان غربی بر این باورند که می‌توان ایران باستان را منشأ اصلی گسترش حجاب در جهان دانست.»{دینی دهم، ص ۱۵۰}

نویسنده محترم کتاب دینی، از این برخی مورخان غربی تنها به ویل دورانت، ج۲، ص۷۸ ارجاع داده، ویل دورانتی که اصلا تخصصی در ایران باستان ندارند. او مورخی عمومی ست و بخش ایران باستانِ کتاب تاریخ تمدن را با مراجعه به منابع یونانی و بدون هیچ‌گونه نقد تاریخی نگاشته است.

باید توجه داشت حجاب مدنظر کتاب دینی (در عرف رایج و اصول شرعی) تعریفی دارد که شامل پوشش بدن، به جز گردی صورت و دست‌ها از مچ به پایین است. پوشش اسلامی، بسته به شرایط، گاه شامل پوشاندن صورت نیز می‌شده است. به علاوه در اسلام، برجستگی‌های بدن زن نیز نباید مشخص باشند و پوشیدن البسه رنگی یا جواهراتی که جلب توجه کند نیز ممنوع است. اما آیا چنین چیزی را در میان زنان ایران باستان سراغ داریم؟

❌ خیر

البته تردیدی نیست که مردان و زنان ایرانی نسبت به دیگر اقوام (یونانی‌ها، رومیان، مصریان و...) پوشیده‌تر لباس می‌پوشیدند. در سنگ‌نگاره‌های تخت‌جمشید، اقوام ایرانی همیشه لباس‌هایی با آستین بلند و شلوار، یا ردای بلند بر تن دارند و حتی لباس آستین کوتاه نمی‌پوشند و پاها و بازوهای ایشان مشخص نیست.

زنان ایرانی نیز پوششی در همین حد داشتند، به علاوه گاه ردایی از پشت سرشان آویزان می‌شد و تا پشت زانو می‌رسید. (تصویر۱) با این حال صورت، گردن و گیسوانشان کاملا مشخص بود. برخی حتی همین ردا را هم نمی‌پوشیدند و موهایشان کاملا رها بود. به علاوه تلاشی نیز در پوشاندن و پنهان کردن برجستگی‌های طبیعی بدن زنان دیده نمی‌شود.(تصویر۲)

برای مثال، در نگاره داسکلیون، زنان پارسی را می‌بینیم که با پوشش ردای هخامنشی سوار بر اسب هستند. (تصویر۳) جالب است که حکومت ایران در آن زمان، اسب‌سواری زنان را باعث تحریک مردان نمی‌دانسته، به‌عکس الان که برخی در قرن ۲۱، توان دیدن دوچرخه سواری یا موتور سواری زنان را ندارند.

به علاوه مهرهای تخت‌جمشید عکس زنانی را بر خود دارند که صورت و گیسوانشان مشخص است. (تصویر۴) برخی دوستان تاریخ‌ندان چندی پیش سنگ‌نگاره‌ای از تخت‌جمشید را که در آن مردی با لباس و صورت پوشیده دیده می‌شود، از سر ناآگاهی یا آگاهی منتشر کرده و آن را سندی از وجود پوشیه و روبنده در میان زنان ایران باستان دانسته بودند!(تصویر۵)

در دوره اشکانی و ساسانی هم شاهد پوشش مو و صورت زنان ایرانی نیستیم. در دوره‌های صفویه و قاجار، زمانی که شاه و اهل حرمش از جایی عبور می‌کردند، جارچیان ندای «کور شوید، دور شوید» سر‌می‌دادند تا مبادا چشم مردان نامحرم به زنان پیچیده در چادر و چاقچور شاه که عملا هم چیزی ازشان معلوم نبود، بیفتد.

این در حالیست که شاهان ساسانی و اشکانی تصویر خودشان را در کنار همسرانشان بر سکه‌ها و سنگ‌نگاره‌هایی حک می‌کردند که تمام مردم آن را می‌دیدند. برای مثال تصویر ملکه موزا بر سکه‌های فرهاد پنجم اشکانی دیده می‌شود. (تصویر۶) تصویر شاپوهردختک همسر بهرام دوم ساسانی بر سکه‌های او و سنگ‌نگاره نقش رستم (تصویر۷) نقر شده است.

همچنین پیکر اردشیرآناهید، همسر بهرام دوم در نگاره برم دلک(تصویر۸) قابل مشاهده است. بوران، ملکه ساسانی نیز بدون هیچ منعی، تصویر خودش را بر سکه‌هایی که در دست هزاران مرد قرار می‌گرفت، ضرب کرده است. (تصویر۹) در هیچ کدام از این سکه‌ها یا سنگ‌نگاره‌ها صورت و موهای زنان پوشیده نیست.

جالب اینجاست که این مفهوم از حجاب حتی در دوره اسلامی نیز تا حدی حفظ شد. باید توجه داشت که تا دوره قاجار، حجاب چادر و روبنده،‌ مخصوص زنان شهری بود که کمتر از ۲۰ درصد جمعیت را تشکیل می‌دادند. زنان عشایر و روستاییان از البسه محلی استفاده می‌کردند که که نه تنها صورت بلکه قسمت‌های بسیاری از موهایشان را دربر نمی‌گرفت و امروزه می‌توان نمونه‌های آن را را در لباس‌های محلی کردی، لری، مازنی و... دید.

✍️ فاطمه کاملی، دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ ایران باستان دانشگاه تهران، ۲۸ شهریور ۱۴۰۱


🆔 @shahname_yazd

BY انجمن شاهنامه فردوسی یزد