🔶 انگارۀ قضاء و قدر - قسمت32
🔸پارادکس‌ها در انگارۀ قضاء و قدر

🔸 بداء در ظهور قائم آل محمد(ع)

🔸 انگارۀ بداء (قسمت1)
✅ جعفر نکونام 19 آذر 1402
▫️ص 1 از 2

1️⃣ تعریف بداء
🔸فعل «بَدا لَهُ»، به معنای حدوث یا تغییر نظر است و برای انسان به کار می‌رود. برای مثال آوردند که مردی دیر به خانه آمد و وقتی که آمد، دختربچه‌اش خوابیده بود. وقتی همسرش غذا برایش آورد، سوگند یاد کرد که به خاطر دختربچه‌اش غذا نمی‌خورد؛ اما بعد نظرش عوض شد و غذا را خورد. عبارت چنین است: «ثُمَّ بَدَا لَهُ فَأَكَلَ». (صحیح مسلم، ح3214)
🔸در عصر حضرت محمد(ص) همین تعبیر را به همین معنای انسانی‌اش دربارۀ خدا هم به کار می‌بردند. برای مثال، عبدالله بن عمرو از آن حضرت نقل کرد که فرمود: نخستین نشانۀ قیامت، طلوع خورشید از مغربش است. خورشید از مشرقش طلوع می‌کند تا این که نظر خدا بر این نظر شود که از مغربش طلوع کند. عبارت حدیث چنین است: «أَنَّهَا كُلَّمَا غَرَبَتْ أَتَتْ تَحْتَ الْعَرْشِ فَسَجَدَتْ ، وَاسْتَأْذَنَتْ فِي الرُّجُوعِ ، فَأُذِنَ لَهَا فِي الرُّجُوعِ ، حَتَّى إِذَا بَدَا لِلَّهِ أَنْ تَطْلُعَ مِنْ مَغْرِبِهَا؛ یعنی هرگاه که خورشید غروب کند، زیر عرش می‌رود تا سجده کند و اذن بخواهد که برگردد. پس خدا به او اذن می‌دهد که برگردد تا این که خدا به نظرش برسد که خورشید از مغربش طلوع کند».
🔸در ادامه آمده است که آنگاه خدا به او اذن برگشت نمی‌دهد تا این که شب بگذرد و زمان طلوعش بشود. بعد به خدا عرض می‌کند که مشرق دور است، من چکار کنم؟ آنگاه خدا به او می‌گوید که از همین مغرب طلوع کن. (مسند احمد، ح6734)
🔸در عصر صحابه و در میان اهل حدیث، به کار گرفتن چنین تعبیر انسانواری دربارۀ خدا مشکل نمی‌نمود؛ اما بعد که معتزلۀ عقل‌گرا روی کار آمدند، به استعمال چنین تعبیری دربارۀ خدا اشکال گرفتند؛ به این جهت که باور به بداء لازم می‌آید، خدا جهل داشته باشد و جهل داشتن خدا باطل است؛ لذا باور به بداء باطل است.
🔸برخی به امام صادق(83-148ق) چنین اشکالی را مطرح کردند و ایشان پاسخ داد که هرچه دربارۀ یک چیزی به نظر خدا بیاید، از قبل در علم خدا بوده است؛ یعنی از روی جهل خدا نیست: «مَا بَدَا لِلَّه فِي شَيْءٍ إِلَّا كَانَ فِي عِلْمِه قَبْلَ أَنْ يَبْدُوَ لَه»(کافی 1/ 147)
🔸نیز فرمود: آن قبل از این که خدا آسمان‌ها و زمین را خلق کند، در علمش بوده است: «كَانَ فِي عِلْمِهِ قَبْلَ أَنْ يُنْشِئَ اَلسَّمَاوَاتِ وَ اَلْأَرْضَ» (توحید صدوق، ح۳۱۰۲۹۴)

2️⃣ تعریف پارادکس قضاء و قدر و بداء
🔸قضاء و قدر به این معناست که تقدیر همۀ امور پیش از خلقت معین شده است و هیچ چیزی که تقدیرش معین نبوده باشد، وجود ندارد؛ اما بداء به این معناست که اگرچه تقدیر همۀ امور معین شده است؛ ولی خدا می‌تواند دربارۀ برخی از امور تجدید نظر کند و آنها را تغییر دهد.
🔸مسلمانان به یهود نسبت دادند که آنان منکر بداء هستند و اظهار می‌کنند، دست خدا بسته است؛ یعنی خدا آنچه را که از پیش مقدر کرده است، نمی‌تواند تغییر دهد و اهل حدیث به معتزله و سلیمانیه از فرقه زیدیه نسبت دادند که آنان منکر بداء هستند.
🔸متقابلاً، از سلیمان بن جریر رئیس سلیمانیه که معاصر امام صادق(83-148ق) بود، نقل کردند که «ائمۀ رافضه قول به بداء را برای پیروانشان جعل کردند؛ برای این که هرگاه بگویند، به زودی حکومت و شوکت خواهند داشت؛ سپس چنان که واقع نشود، پاسخ بدهند که خدا در آن تجدید نظر کرد». (بحار 4/ 122-129)

🟡ادامه در صفحۀ بعد