نگاهی به علم و دانش در عصر پادشاهی خسرو‌ انوشیروان دادگر.

خسـرو انوشـیروان به فرمـان او آثـار افلاـطون و ارسـوط به زبـان پهلوي ترجمه گشت و در دانشـگاه جنـدی شاپور تدریس شد، وحتی خود او نیز آنها را خواند. در دوران سلطنت او وقایع تاریخی بسیاري ثبت و تـدوین شـد که تنها قسـمت موجود آن کارنامه اردشـیر بابکان است. این کتاب مخلوطی است از تاریـخ و داسـتان عاشـقی که بعدها مبناي شاهنامه فردوسی شد. هنگامی که یوستینیانوس مدارس آتن را بست، هفت تن از استادانش به ایران گریختند و به دربار خسرو پناهنده شدند. پس از چندی هواي وطن کردند؛شاه «بربران»، در عهدنامه سال533خود با یوستینیانوس، قید کرد:

که خردمندان یونانی باید رخصت بازگشت یابند و از پیگرد و آزار مصون باشند.

در دوران فرمانروایی این پادشاه روشـنفکر دانشـگاه جندی‌شاپور،که در قرن چهارم یا پنجم تأسـیس شده بود، «بزرگترین مرکز فرهنگی آن زمـان»شـد. دانشـجویان و اسـتادان از اکنـاف جهان به آن روي می‌آوردنـد. مسـیحیان نسـطوري در آن دانشـگاه پذیرفته شدند و ترجمه هاي سـریانی آثار یونانی درطب و فلسـفه را به ارمغان آوردند. نوافلاطونیان در آنجا بذر صوفیگري را
کاشتند؛ وسنت طبی هندوستان، ایران،سوریه، و یونان، در آنجا به هم آمیخت و یک مکتب درمانی شکوفا را به وجود آورد. به موجب نظریه طب ایرانی، بیماري از آلودگی یا ناپاکی یکی از عناصر چهارگانه - آتش، آب،خاك، باد-حاصل می‌شد؛ پزشـکان و موبـدان ایرانی می‌گفتنـدکه بهـداشت عمومی مسـتلزم سوزانـدن تمام مواد فاسد کننده، و بهداشت فردي مسـتلزم اطاعت کامل از دستورات نظافت دین زرتشت است. آنچه از علم نجـوم ایرانی در این دوره می‌دانیم این است که این علم تقـویم منظمی را بنیـاد نهـاده بـود. به موجب این تقویم، سـال به دوازده ماه سـی روزه، و هر ماه به دو هفته هفت روزه و دو هفته هشت روزه تقسـیم می‌شـد، و پنـج روز،۱ هم به آخر سال اضافه می‌گردیـد. علما حکام نجوم وجادوگري امري عمومی بود، و هیـچگونه اقـدام مهمی بـدون رجوع به وضع صور فلکی‌ به عمل نمی‌آمد؛ و هر واقعه زمینی به اعتقاد مردم نتیجه جنگ سـتارگان سـعد و نحس در آسمان بود - همانگونه که فرشتگان وشیاطین در روح انسان با یکدیگر می‌جنگیدند-و ای ندرحقیقت همان نبرد اهورمزدا و اهریمن بود.

ماخد
تاریخ تمدن ویل دورانت،جلد۱۴،ویل دورانت.ص۱۹۸