طالقانیها

آشنایی با تهران قدیم

میدان اعدام؛ نمایش خشونت و وحشت در سده‌های پیش

«میدان اعدام» بخشی تاریخی از شهر تهران است که در آغاز میدان محمدیه نامیده می‌شد؛ از آن‌رو که این میدان کهن را به دستور محمدشاه قاجار در نیمه‌ی دوم سده‌ی سیزدهم قنری ساخته شده بود و جایی برای کشتن و سر بریدن گناهکاران و محکومان کیفری بود. سپس به میدان پاقاپوق آوازه پیدا کرد و پس از چندی دوباره نام آن را به میدان محمدیه بازگرداندند و اکنون در نام‌گذاری‌های شهرداری میدان خیام عنوان دارد.
در زمان محمدشاه میدان اعدام در بیرون حصاری جای داشت که شاه تهماسب صفوی در سده‌ی دهم قمری برای روستای تهران ساخته بود. در دوره‌ی ناصرالدین‌شاه تهران گسترش بیشتری یافت و میدان اعدام درون شهر جای گرفت. این میدان و دروازه‌ی آن در شمار میدان‌های اصلی پایتخت بود و رفت‌وآمد و گذر از آن به فراوانی انجام می‌گرفت. دروازه‌ی آن نیز بسیار دیدنی ساخته شده بود. به ویژه کاشی‌کاری‌های دروازه که دست ساخت یکی از استادان به نام آن دوره، استاد محمدقلی کاشی‌پز بود، جلوه‌ای دیدنی به آن می‌بخشید. دروازه اعدام تنها دروازه‌ی کهن شهر تهران است که از خرابی‌های دوره‌های پس از آن در امان ماند.
میدان اعدام در جنوب محله بازار تهران است؛ جایی که برخوردگاه دو خیابان خیام یا جلیل‌آباد پیشین و خیابان مولوی یا خیابان اسماعیل بزاز است و اکنون منطقه‌ی 12 شهرداری به شمار می‌رود. در زمان ناصرالدین‌شاه، هنگامی که از این دروازه و میدان به درون‌شهر می‌آمدند در دست راست کاروانسرایی به نام کلانتر دیده می‌شد و در سمت چپ کاروانسرای دیگری به نام میرزا موسی وزیر. اکنون از این دو سازه نشانی پیدا نیست.
در سال‌هایی که ناصرالدین‌شاه قاجار بر تخت پادشاهی تکیه زده بود، محکومان و گناهکاران را به میدان اعدام می‌آوردند و با سپردن آن‌ها به ماموری که میرغضب نامیده می‌شد، به شیوه‌ای هولناک و خشونت‌بار سر می‌بریدند. برای این کار در مرکز محله تپه‌ای بلند ساخته بودند. بر روی تپه که گرداگرد آن آجرچینی شده بود و شکلی دایره‌ای داشت، ستونی از آجر دیده می‌شد. این ستون قاپوق نامیده می‌شد. قاپوق واژه‌ای تُرکی و به معنای نشانه و هدف است.
این را نیز یاد کنیم که در دوره‌ی ناصرالدین‌شاه، یکی از ایستگاه‌های تراموای اسبی تهران در همین میدان اعدام، یا پاقاپوق بود. این تراموا از میدان اعدام حرکت خود را آغاز می‌کرد و پس از گذر از خیابان اسماعیل بزار، به بخش‌های دیگر شهر می‌رفت. از این‌رو، میدان اعدام همواره شلوغ و پُر گذر بود. فیل‌خانه‌ای نیز که در زمان ناصرالدین‌شاه برای نگه‌داری و نمایش فیل‌های شاه ساخته بودند، در نزدیکی همین میدان دیده می‌شد. اکنون سازه‌ی فیل خانه روبه ویرانی است.
در زمان پهلوی اول خیابان‌های مولوی و خیام، مانند دیگر خیابان‌های پایتخت، سر و سامان تازه‌ای گرفت و میدان اعدام گره‌گاه، یا تقاطع این دو خیابان شد. نام میدان را هم به همان عنوان پیشین بازگرداندند و میدان محمدیه خوانده شد‌.
از سوی دیگر، میدان محمدیه مرکزی برای فروش مواد خوراکی شد. چند جای سرگرمی و تفریح نیز در این محله ساخته شد. یکی از آن‌ها سینمای قدیمی تمدن بود که سالن روباز تابستانی داشت. این سینما در خیابان مولوی، نزدیک میدان محمدیه توسط خان‌بابا معتضدی، نخستین فیلمبردار حرفه‌ای ایران، در سال 1310 خورشیدی ساخته شد و متعلق به آقای یدالله طالقانی ( حدادی) بود سینما تمدن بیش از سیصد صندلی داشت. این سینمای قدیمی تهران چندی است تعطیل شده است.
در چند دهه‌ی گذشته، میدان اعدام به یکی از محله‌های بسیار شلوغ پایتخت تبدیل شد و ساخت و سازهای نو در خیابان های پیرامون آن شکل گرفت. پس از آنکه برای برپا کردن ایستگاه مترو مولوی، میدان اعدام برچیده شد، دیگر بار آن را بازسازی کردند. اکنون میدان این محله فضایی سرسبز و سازه‌ای دایره‌ای‌شکل و زیبا دارد.

منابع : از کتاب «سرگذشت طهران» نوشته‌ی امیرحسین ذاکرزاده (1388) جستار «سرگذشت میدان محمدیه» نوشته‌ی علی همدانی در شماره 7 مجله‌ی «تهران شهر»
«دانشنامه‌ی پارسی ویکیجو»
آنچه درباره‌ی سینما تمدن آورده شد برگرفته از تارنمای «سفرنویس» است
کتاب تاریخ سینمای ایران ،از آغاز تا سال 
1357،نوشته ی مسعود مهرابی،انتشارات فیلم،چاپ پنجم،زمستان 1368

@TALEGHANIHA

👏5❤4

www.group-telegram.com/hk/Taleghaniha.com/73700

1.4K viewsروزبه اجلالی, Jul 8 at 07:01

آشنایی با تهران قدیم

میدان اعدام؛ نمایش خشونت و وحشت در سده‌های پیش

«میدان اعدام» بخشی تاریخی از شهر تهران است که در آغاز میدان محمدیه نامیده می‌شد؛ از آن‌رو که این میدان کهن را به دستور محمدشاه قاجار در نیمه‌ی دوم سده‌ی سیزدهم قنری ساخته شده بود و جایی برای کشتن و سر بریدن گناهکاران و محکومان کیفری بود. سپس به میدان پاقاپوق آوازه پیدا کرد و پس از چندی دوباره نام آن را به میدان محمدیه بازگرداندند و اکنون در نام‌گذاری‌های شهرداری میدان خیام عنوان دارد.
در زمان محمدشاه میدان اعدام در بیرون حصاری جای داشت که شاه تهماسب صفوی در سده‌ی دهم قمری برای روستای تهران ساخته بود. در دوره‌ی ناصرالدین‌شاه تهران گسترش بیشتری یافت و میدان اعدام درون شهر جای گرفت. این میدان و دروازه‌ی آن در شمار میدان‌های اصلی پایتخت بود و رفت‌وآمد و گذر از آن به فراوانی انجام می‌گرفت. دروازه‌ی آن نیز بسیار دیدنی ساخته شده بود. به ویژه کاشی‌کاری‌های دروازه که دست ساخت یکی از استادان به نام آن دوره، استاد محمدقلی کاشی‌پز بود، جلوه‌ای دیدنی به آن می‌بخشید. دروازه اعدام تنها دروازه‌ی کهن شهر تهران است که از خرابی‌های دوره‌های پس از آن در امان ماند.
میدان اعدام در جنوب محله بازار تهران است؛ جایی که برخوردگاه دو خیابان خیام یا جلیل‌آباد پیشین و خیابان مولوی یا خیابان اسماعیل بزاز است و اکنون منطقه‌ی 12 شهرداری به شمار می‌رود. در زمان ناصرالدین‌شاه، هنگامی که از این دروازه و میدان به درون‌شهر می‌آمدند در دست راست کاروانسرایی به نام کلانتر دیده می‌شد و در سمت چپ کاروانسرای دیگری به نام میرزا موسی وزیر. اکنون از این دو سازه نشانی پیدا نیست.
در سال‌هایی که ناصرالدین‌شاه قاجار بر تخت پادشاهی تکیه زده بود، محکومان و گناهکاران را به میدان اعدام می‌آوردند و با سپردن آن‌ها به ماموری که میرغضب نامیده می‌شد، به شیوه‌ای هولناک و خشونت‌بار سر می‌بریدند. برای این کار در مرکز محله تپه‌ای بلند ساخته بودند. بر روی تپه که گرداگرد آن آجرچینی شده بود و شکلی دایره‌ای داشت، ستونی از آجر دیده می‌شد. این ستون قاپوق نامیده می‌شد. قاپوق واژه‌ای تُرکی و به معنای نشانه و هدف است.
این را نیز یاد کنیم که در دوره‌ی ناصرالدین‌شاه، یکی از ایستگاه‌های تراموای اسبی تهران در همین میدان اعدام، یا پاقاپوق بود. این تراموا از میدان اعدام حرکت خود را آغاز می‌کرد و پس از گذر از خیابان اسماعیل بزار، به بخش‌های دیگر شهر می‌رفت. از این‌رو، میدان اعدام همواره شلوغ و پُر گذر بود. فیل‌خانه‌ای نیز که در زمان ناصرالدین‌شاه برای نگه‌داری و نمایش فیل‌های شاه ساخته بودند، در نزدیکی همین میدان دیده می‌شد. اکنون سازه‌ی فیل خانه روبه ویرانی است.
در زمان پهلوی اول خیابان‌های مولوی و خیام، مانند دیگر خیابان‌های پایتخت، سر و سامان تازه‌ای گرفت و میدان اعدام گره‌گاه، یا تقاطع این دو خیابان شد. نام میدان را هم به همان عنوان پیشین بازگرداندند و میدان محمدیه خوانده شد‌.
از سوی دیگر، میدان محمدیه مرکزی برای فروش مواد خوراکی شد. چند جای سرگرمی و تفریح نیز در این محله ساخته شد. یکی از آن‌ها سینمای قدیمی تمدن بود که سالن روباز تابستانی داشت. این سینما در خیابان مولوی، نزدیک میدان محمدیه توسط خان‌بابا معتضدی، نخستین فیلمبردار حرفه‌ای ایران، در سال 1310 خورشیدی ساخته شد و متعلق به آقای یدالله طالقانی ( حدادی) بود سینما تمدن بیش از سیصد صندلی داشت. این سینمای قدیمی تهران چندی است تعطیل شده است.
در چند دهه‌ی گذشته، میدان اعدام به یکی از محله‌های بسیار شلوغ پایتخت تبدیل شد و ساخت و سازهای نو در خیابان های پیرامون آن شکل گرفت. پس از آنکه برای برپا کردن ایستگاه مترو مولوی، میدان اعدام برچیده شد، دیگر بار آن را بازسازی کردند. اکنون میدان این محله فضایی سرسبز و سازه‌ای دایره‌ای‌شکل و زیبا دارد.

منابع : از کتاب «سرگذشت طهران» نوشته‌ی امیرحسین ذاکرزاده (1388) جستار «سرگذشت میدان محمدیه» نوشته‌ی علی همدانی در شماره 7 مجله‌ی «تهران شهر»
«دانشنامه‌ی پارسی ویکیجو»
آنچه درباره‌ی سینما تمدن آورده شد برگرفته از تارنمای «سفرنویس» است
کتاب تاریخ سینمای ایران ،از آغاز تا سال 
1357،نوشته ی مسعود مهرابی،انتشارات فیلم،چاپ پنجم،زمستان 1368

@TALEGHANIHA

BY طالقانیها