Дил синиқлари

БЕГОНАЛИК ИЗТИРОБИ
Михаил Юрьевич Лермонтовнинг “Замонамиз қаҳрамони” романи рус насридаги биринчи ижтимоий-психологик роман ҳисобланади. Лермонтов бу асарни икки йил деганда (1838-1840) ёзиб тугаллаган. Асар китоб ҳолида илк бор 1840-йили Санкт-Петербургда, минг нусхада чоп этилган. Роман сарлавҳасида чуқур истеҳзо, таъбир жоиз бўлса, муаллифнинг аламли изтироби мужассам. Михаил Юрьевич Лермонтов ҳеч бир маконда ҳаловат топа билмаган, жамиятнинг турфа давраларида ўзини бегона сезган, мудом саргузашт ва ажал излаган ёш дворян Печоринни “Замонамиз қаҳрамони” деб тақдим этади. Айтиш мумкинки, бу билан кўпчилик замондошларининг ғашига тегади. Ўша давр адабий муҳити Печоринни “Онегиннинг иниси” сифатида қарши олди. Бетиним равишда ҳаётдан маъно излаган, айни чоғда буни мантиқсиз бир юмуш деб билган Печорин чиндан Онегинни эслатади. Бу образ – Пушкин қаҳрамонининг бир оз қиёмига етган, инсоний дарди янада улканлашган, давр фожеаларининг шаффоф кўзгусида янада аниқроқ кўрина бошлаган вариантидир.
Роман беш мустақил қиссадан иборат. Лермонтов Кавказда сургунда бўлганида тоғ қишлоқлари ва овулларини беармон кезади, тоғликлар характери ва ҳаёт тарзини ўрганади, яратилажак романининг сюжет чизиғини аниқлаштириб олади. 24 ёшли ёзувчи “Замонамиз қаҳрамони”га қўл уришдан аввал ўзини романчиликда синаб улгурган. 1832-1834 йилларда ёзилган “Вадим” романи Лермонтовнинг носирлик қаламини анча чархлаган. Шундай бўлса-да, ўзи мансуб миллат адабиётининг биринчи ижтимоий-психологик романини яратиш 24 ёшли ёзувчи учун қалтис бир тажриба эди. Лермонтовнинг бу тажрибаси омадли якун топди.
Роман таркибидаги қиссаларнинг ҳар бири ўз оҳангига, ўз услубига, ўзига хос кайфиятига эга. “Бэла” қиссасини олайлик. Рус матбуотида илк бор “Бэла” чоп этилган. Мазкур қисса ёш, довюрак, таваккалчи, янги севги савдоларига ташна рус офицери Печориннинг Кавказдаги саргузашти ҳақида ҳикоя қилади. Черкаслар тўйида соҳибжамол Бэлани кўрган, унинг шўх қўшиқларига маҳлиё бўлган Печоринда мағрур тоғ қизига эгалик қилиш истаги туғилади. Ҳа, айнан эгалик истаги. Зотан, у ҳали Бэлани севиб қолишга улгурмаган эди. Печорин Бэланинг ўсмир укаси, қони қайноқ Азамат билан битим тузади. Битим шартига кўра, у Азаматга қароқчи Казбичнинг беқиёс оти – Қоракўзни ўғирлашда ёрдамлашади. Азамат эса Печоринга опаси Бэлани келтириб беради. Худбин рус офицери оддий ўйин каби тузган режа бир оилани пароканда қилиб юборади. От ўғриси Азамат уйини, қондошларини бир умрга тарк этади, Казбич эса унинг отаси ва опасини ўлдиради. “Бэла”даги ҳар бир қаҳрамон ёдда қолгулик характерга эга. Телба қароқчи Казбични, беназир тулпор Қоракўзни қўлга киритиш учун туғишган опасини Печоринга келтирган от жинниси Азаматни, илк муҳаббати ортидан ажалга рўбарў келган гўзал ва мағрур Бэлани унутиб бўлармиди?
Роман таркибидаги гўзал қиссалардан яна бири – “Тамань”. Адабиётшунос Виссарион Белинскийга кўра, “Тамань” ниҳоятда шоирона ёзилган. Таманга келиб, денгиз бўйидаги кўримсиз уйга қўнган Печорин дастлаб 14 ёшлардаги сўқир болани, сўнг сирли бир қизни учратади. Улар ўғринча мол етказиш билан шуғулланишини сезиб қолган Печорин, қизни бир оз чўчитиб қўймоқчи бўлади. Сири ошкор бўлишидан қўрққан қиз эса, ўзини Печоринга ошиқ бўлгандек кўрсатиб, уни қайиқ сайрига таклиф этади. Қайиқда ҳикоячи томонидан шартли равишда “Ундина” аталган номаълум соҳибжамол ва Печорин ўртасида кураш кечади: таптортмас қиз офицерни чўктириб юборишга уринади. Бироқ қиздан кўра кучлироқ эркак унинг ўзини қайиқдан сувга улоқтиради. Роман ўқувчиси қизни чўкиб кетди, деган хаёлда унга ачина бошлаган маҳали ҳўл бўлган сочларининг сувини сиқиб ташлаётган “Ундина” соҳилда кўриниш беради.

www.group-telegram.com/in/dil_siniqlari.com/1253

234 viewsFeb 14 at 11:52

БЕГОНАЛИК ИЗТИРОБИ
Михаил Юрьевич Лермонтовнинг “Замонамиз қаҳрамони” романи рус насридаги биринчи ижтимоий-психологик роман ҳисобланади. Лермонтов бу асарни икки йил деганда (1838-1840) ёзиб тугаллаган. Асар китоб ҳолида илк бор 1840-йили Санкт-Петербургда, минг нусхада чоп этилган. Роман сарлавҳасида чуқур истеҳзо, таъбир жоиз бўлса, муаллифнинг аламли изтироби мужассам. Михаил Юрьевич Лермонтов ҳеч бир маконда ҳаловат топа билмаган, жамиятнинг турфа давраларида ўзини бегона сезган, мудом саргузашт ва ажал излаган ёш дворян Печоринни “Замонамиз қаҳрамони” деб тақдим этади. Айтиш мумкинки, бу билан кўпчилик замондошларининг ғашига тегади. Ўша давр адабий муҳити Печоринни “Онегиннинг иниси” сифатида қарши олди. Бетиним равишда ҳаётдан маъно излаган, айни чоғда буни мантиқсиз бир юмуш деб билган Печорин чиндан Онегинни эслатади. Бу образ – Пушкин қаҳрамонининг бир оз қиёмига етган, инсоний дарди янада улканлашган, давр фожеаларининг шаффоф кўзгусида янада аниқроқ кўрина бошлаган вариантидир.
Роман беш мустақил қиссадан иборат. Лермонтов Кавказда сургунда бўлганида тоғ қишлоқлари ва овулларини беармон кезади, тоғликлар характери ва ҳаёт тарзини ўрганади, яратилажак романининг сюжет чизиғини аниқлаштириб олади. 24 ёшли ёзувчи “Замонамиз қаҳрамони”га қўл уришдан аввал ўзини романчиликда синаб улгурган. 1832-1834 йилларда ёзилган “Вадим” романи Лермонтовнинг носирлик қаламини анча чархлаган. Шундай бўлса-да, ўзи мансуб миллат адабиётининг биринчи ижтимоий-психологик романини яратиш 24 ёшли ёзувчи учун қалтис бир тажриба эди. Лермонтовнинг бу тажрибаси омадли якун топди.
Роман таркибидаги қиссаларнинг ҳар бири ўз оҳангига, ўз услубига, ўзига хос кайфиятига эга. “Бэла” қиссасини олайлик. Рус матбуотида илк бор “Бэла” чоп этилган. Мазкур қисса ёш, довюрак, таваккалчи, янги севги савдоларига ташна рус офицери Печориннинг Кавказдаги саргузашти ҳақида ҳикоя қилади. Черкаслар тўйида соҳибжамол Бэлани кўрган, унинг шўх қўшиқларига маҳлиё бўлган Печоринда мағрур тоғ қизига эгалик қилиш истаги туғилади. Ҳа, айнан эгалик истаги. Зотан, у ҳали Бэлани севиб қолишга улгурмаган эди. Печорин Бэланинг ўсмир укаси, қони қайноқ Азамат билан битим тузади. Битим шартига кўра, у Азаматга қароқчи Казбичнинг беқиёс оти – Қоракўзни ўғирлашда ёрдамлашади. Азамат эса Печоринга опаси Бэлани келтириб беради. Худбин рус офицери оддий ўйин каби тузган режа бир оилани пароканда қилиб юборади. От ўғриси Азамат уйини, қондошларини бир умрга тарк этади, Казбич эса унинг отаси ва опасини ўлдиради. “Бэла”даги ҳар бир қаҳрамон ёдда қолгулик характерга эга. Телба қароқчи Казбични, беназир тулпор Қоракўзни қўлга киритиш учун туғишган опасини Печоринга келтирган от жинниси Азаматни, илк муҳаббати ортидан ажалга рўбарў келган гўзал ва мағрур Бэлани унутиб бўлармиди?
Роман таркибидаги гўзал қиссалардан яна бири – “Тамань”. Адабиётшунос Виссарион Белинскийга кўра, “Тамань” ниҳоятда шоирона ёзилган. Таманга келиб, денгиз бўйидаги кўримсиз уйга қўнган Печорин дастлаб 14 ёшлардаги сўқир болани, сўнг сирли бир қизни учратади. Улар ўғринча мол етказиш билан шуғулланишини сезиб қолган Печорин, қизни бир оз чўчитиб қўймоқчи бўлади. Сири ошкор бўлишидан қўрққан қиз эса, ўзини Печоринга ошиқ бўлгандек кўрсатиб, уни қайиқ сайрига таклиф этади. Қайиқда ҳикоячи томонидан шартли равишда “Ундина” аталган номаълум соҳибжамол ва Печорин ўртасида кураш кечади: таптортмас қиз офицерни чўктириб юборишга уринади. Бироқ қиздан кўра кучлироқ эркак унинг ўзини қайиқдан сувга улоқтиради. Роман ўқувчиси қизни чўкиб кетди, деган хаёлда унга ачина бошлаган маҳали ҳўл бўлган сочларининг сувини сиқиб ташлаётган “Ундина” соҳилда кўриниш беради.

BY Дил синиқлари