یادداشت‌های دفتر سیاه

شهروند یا بورژوا؟


اندیشه ضدبورژواییِ محافظه‌کار معمولاً الگوی «شهروند» جمهوری‌های کلاسیک را در برابر بورژوا می‌گذارد تا بتواند مجدداً فضیلت‌های سیاسی را احیاء کند. مثلاً هانا آرنت نمونه عالی چنین رویکردی است. «انسان عمل‌ورز» آرنتی نسخه به روز شده شهروند در پولیس یونانی یا جمهوری رم است. هگل می‌پنداشت این دو را می‌تواند آشتی دهد. فلسفه سیاسی هگل عظیم‌ترین تلاش مدرن برای آشتی دادن اخلاق شهروند با اخلاق بورژوا است. مارکس چهره سومی وارد این معادله کرد: پرولتاریا. پرولتاریا نه شهروند جمهوری کلاسیک است نه بورژوا. پرولتاریا هم اخلاقِ سیاسیِ شهروندِ کلاسیک را دارد و هم جهان‌بینی «سازنده‌ٔ» انسان بورژوا را، اما نه این است نه آن، او انسان آینده است و قرار است جامعه‌ای بسازد که سیاست در آن به پایان می‌رسد. سیاستِ او سیاستی است برای پایان دادن به سیاست. پرولتاریا در واقع سنتز نهایی شهروند و بورژوا است و شکست این سنتز مجدداً بحث «شهروند یا بورژوا» را اکنونی کرد.

آن چیزی که در اندیشه برخی محافظه‌کاران منتقدِ اخلاقِ بورژوایی شاید مغفول باقی می‌ماند پیوند ظریف شهروند و بورژوا در دموکراسی‌های لیبرال است. نمی‌خواهم بگویم اخلاقیات این دو الزماً همه جا با هم در مصالحه هستند اما پیوندی بنیادین میان این دو هست که باید در نظر گرفت. در وضعیت مدرن از قضا رشد بازار آزاد و دینامیسمِ اقتصادِ مدرن شرط لازم و نه کافی تولد شهروند است. شرایطِ اقتصادیِ جمهوری‌هایِ کلاسیک اجازه می‌داد که سیاست کاملاً رها از وضع اقتصادی باشد، در شرایط مدرن امر سیاسی و امر اقتصادی – اجتماعی پیوند بیشتری با یکدیگر دارند. بنابراین بورژوا شدن، شرط لازم شهروند شدن است. بدون شک این شرط، شرطی ذاتی و قطعی نیست، ولی در شرایط مدرن عملاً تبدیل به شرطی لازم شده است چرا که بورژوازی تعیین‌گرِ دینامیسمِ اجتماعیِ تمدنِ جدید است. دستکم در شرایط مدرن بدون بورژوازی شهروند هم نداریم. از این رو با همه اهمیتی که اندیشه محافظه‌کاری ضدبورژوایی دارد، با همه حقانیتی که در احیاء اخلاق شهروندی دارد، باید در پذیرش بلاشرط انتقادات ضدبورژوایی این سنت فکری احتیاط کرد. بله، نوعی گرایش در جامعه مدرن هست که کل اخلاق شهروندی را به نفع اخلاقیات بورژوایی به طور کلی به حاشیه می‌راند. در برابر این گرایش باید مقاومت کرد و محافظه‌کاران هوادار فضلیت‌های سیاسی کلاسیک در این مجادله سنگر محکمی هستند. اما در جدایی و تضاد بورژوا و شهروند نباید اغراق کرد. دستکم در شرایط مدرن این دو علاوه بر تنش‌هایی که دارند، با یکدیگر در پیوند هستند.

www.group-telegram.com/it/yaddashthayesiah.com/739

569 viewsBabak Mina, edited  Dec 8 at 12:17

شهروند یا بورژوا؟


اندیشه ضدبورژواییِ محافظه‌کار معمولاً الگوی «شهروند» جمهوری‌های کلاسیک را در برابر بورژوا می‌گذارد تا بتواند مجدداً فضیلت‌های سیاسی را احیاء کند. مثلاً هانا آرنت نمونه عالی چنین رویکردی است. «انسان عمل‌ورز» آرنتی نسخه به روز شده شهروند در پولیس یونانی یا جمهوری رم است. هگل می‌پنداشت این دو را می‌تواند آشتی دهد. فلسفه سیاسی هگل عظیم‌ترین تلاش مدرن برای آشتی دادن اخلاق شهروند با اخلاق بورژوا است. مارکس چهره سومی وارد این معادله کرد: پرولتاریا. پرولتاریا نه شهروند جمهوری کلاسیک است نه بورژوا. پرولتاریا هم اخلاقِ سیاسیِ شهروندِ کلاسیک را دارد و هم جهان‌بینی «سازنده‌ٔ» انسان بورژوا را، اما نه این است نه آن، او انسان آینده است و قرار است جامعه‌ای بسازد که سیاست در آن به پایان می‌رسد. سیاستِ او سیاستی است برای پایان دادن به سیاست. پرولتاریا در واقع سنتز نهایی شهروند و بورژوا است و شکست این سنتز مجدداً بحث «شهروند یا بورژوا» را اکنونی کرد.

آن چیزی که در اندیشه برخی محافظه‌کاران منتقدِ اخلاقِ بورژوایی شاید مغفول باقی می‌ماند پیوند ظریف شهروند و بورژوا در دموکراسی‌های لیبرال است. نمی‌خواهم بگویم اخلاقیات این دو الزماً همه جا با هم در مصالحه هستند اما پیوندی بنیادین میان این دو هست که باید در نظر گرفت. در وضعیت مدرن از قضا رشد بازار آزاد و دینامیسمِ اقتصادِ مدرن شرط لازم و نه کافی تولد شهروند است. شرایطِ اقتصادیِ جمهوری‌هایِ کلاسیک اجازه می‌داد که سیاست کاملاً رها از وضع اقتصادی باشد، در شرایط مدرن امر سیاسی و امر اقتصادی – اجتماعی پیوند بیشتری با یکدیگر دارند. بنابراین بورژوا شدن، شرط لازم شهروند شدن است. بدون شک این شرط، شرطی ذاتی و قطعی نیست، ولی در شرایط مدرن عملاً تبدیل به شرطی لازم شده است چرا که بورژوازی تعیین‌گرِ دینامیسمِ اجتماعیِ تمدنِ جدید است. دستکم در شرایط مدرن بدون بورژوازی شهروند هم نداریم. از این رو با همه اهمیتی که اندیشه محافظه‌کاری ضدبورژوایی دارد، با همه حقانیتی که در احیاء اخلاق شهروندی دارد، باید در پذیرش بلاشرط انتقادات ضدبورژوایی این سنت فکری احتیاط کرد. بله، نوعی گرایش در جامعه مدرن هست که کل اخلاق شهروندی را به نفع اخلاقیات بورژوایی به طور کلی به حاشیه می‌راند. در برابر این گرایش باید مقاومت کرد و محافظه‌کاران هوادار فضلیت‌های سیاسی کلاسیک در این مجادله سنگر محکمی هستند. اما در جدایی و تضاد بورژوا و شهروند نباید اغراق کرد. دستکم در شرایط مدرن این دو علاوه بر تنش‌هایی که دارند، با یکدیگر در پیوند هستند.

BY یادداشت‌های دفتر سیاه