group-telegram.com/madina_miytan/2708
Last Update:
Инсон хусусиятларининг психологик таҳлили:
Умумлашмалардан Ҳақиқатгача
Инсон хулқ-атворининг мураккаб дунёси ҳар доим ҳам оддий қолипларга сиғмаслигини биламиз. Ҳозирда, айниқса, ижтимоий тармоқларда жуда кенг тарқалган "афоризмлар" ва "жумлалар"ни ҳар куни учратамиз. Уларни кўпчилик, гўё минг йиллик файласуфдек, ўз профиллари, никлари ва бошқа жойларда ўз ҳақиқати сифатида тарқатади.
Албатта, бунга қаршилигим йўқ, шунчаки бундай "ёппасига" умумлаштиришларни ҳақиқат деб қабул қилишларига рози эмасман. Инсонни муайян категорияларга ажратиб, уларнинг хусусиятларини бир-бирига боғлаб кўрсатишга уриниш, кўпинча реалликдан йироқ бўлади.
Психология ва социология нуқтаи назаридан, инсон хулқ-атвори жуда мураккаб ва кўп омилларга боғлиқ. Бундай "ёппасига" хулосалар чиқариш кўпинча камдан-кам ҳолларда ҳаммага бирдек тўғри келади. Шу боис, бундай ёндашувларнинг объективлиги, рационаллиги ва адекватлигини баҳолаш учун ҳар бир қаторни алоҳида таҳлил қилиш муҳим.
Келинг, ушбу фикрлардан баъзиларини кўриб чиқамиз:
1. "Самые слабые - злые."
Объективлик: Мутлақо йўқ. Заифлик ва ёмонлик бир-бирига автоматик равишда боғлиқ эмас. Кўпинча нозик ва камтар одамлар яхшилик қилишга интилади. Бу заиф бўлганидан эмас. Ёмонлик ёки агрессия эса кўпинча ҳимоя механизми, ўзига ишончсизлик ёки муаммоларнинг натижаси бўлиши мумкин, лекин бу "заифлик"нинг синоними эмас. Аксинча, агрессия ва ёмонликни заифлик билан боғлашимиз мумкин, лекин бу ҳам универсал қоида эмас.
Рационаллик: Йўқ. Ақлли инсонлар вазиятни тўғри баҳолаб, заифликни ёмонлик билан бир хиллаштирмайди. Кўплаб заиф одамлар (масалан, кимгадир ёмонлик қилиш имконияти бўлмаганлар) яхши ва меҳрибон бўлиши мумкин.
Адекватлик: Йўқ. Бундай умумлаштириш адекват эмас. Заифлик ва ёмонлик бир-бирига автоматик равишда боғлиқ эмас.
2. "Самые глупые - болтливые."
Объективлик: Нисбатан бироз кўпроқ объективлик бор, лекин барибир умумлаштириш. Ҳақиқатан ҳам, ўйламасдан, тартибсиз гапирадиганлар кўпинча ўз фикрларини тўлиқ шакллантира олишмайди. Ақлли одамлар эса, кўпинча гапиришдан аввал ўйлайдилар. Лекин, шу билан бирга, кўплаб ақлли ва ижодкор инсонлар ҳам кўп гапириши мумкин, уларнинг кўп гапириши ижодкорлик ёки фикрларини ёритиб бериш истагидан бўлиши мумкин.
Рационаллик: Қисман. Чунки, гапининг устига гап қўшиш, ўринсиз гапириш ақллилик белгиси эмас. Лекин, шу билан бирга, кўплаб ақлли ва ижодкор инсонлар ҳам кўп гапириши мумкин.
Адекватлик: Қисман адекватлик, лекин барибир бу ҳам умумийлаштириш.
3. Самые несчастные - завистливы.
Объективлик: Бор, кўпроқ. Бу қатордаги энг кўп ҳақиқатга яқин бўлганларидан бири. Зависть (ҳасад) инсонни ичидан емиради, бошқаларнинг ютуқларидан хурсанд бўла олмайди, бу эса бебаҳтликка олиб келади. Баъзан, кўпчилик "оқ ҳасад" фойдали дейди, яъни ҳасадга ҳавас сифатини қўшишади, лекин бу бошқа бир сифат. Ҳасад бу ҳасад.
Рационаллик: Рационаллик бор. Чунки, ҳасадгўйлик инсоннинг бахтига ва соғлигига путур етказиши мумкин.
Адекватлик: Адекват. Ҳасад кўпинча норозилик ва бахтсизлик билан боғлиқ.
4. Самые ничтожные - высокомерны.
Объективлик: Бу ҳам нисбатан объектив. Кўпинча ўзида йўқ нарсаларни ёки ўзини бошқалардан устун кўрсатишга уринадиганлар, аслида ичида ноаниқликлар ёки камчиликларни яшириб юрган бўлиши мумкин. Ва бу "камчиликларни яшириш" нинг йўлларидан бири албатта, кибру ҳаво.
Рационаллик: Ҳа бор. Ўзини катта кўрсатиш, бошқаларни паст санаш кўпинча ўзига ишончнинг етишмаслигини билдиради.
Адекватлик: Адекват.
Юқоридагиларни бир нечтасини психологик ва социологик нуқтаи назардан таҳлилларимиздан кўриниб турибдики, бундай фикрлар инсон хулқ-атворининг баъзи бир умумий тенденцияларини ифодалаши мумкин, лекин уларни абсолют ҳақиқат деб қабул қилиб бўлмайди. Инсон ҳар доим мураккаб ва кўп қиррали. Бир хусусиятни эгаллаш бошқа хусусиятларни ҳам автоматик равишда беради, деган хулоса нотўғри.
P. S. Сизга критик таҳлил қизиқ бўлгпн бўлса, изоҳларда давом эттиринг🧠
#критик_фикрлпш
@madina_miytan
BY Madina Miytan
Share with your friend now:
group-telegram.com/madina_miytan/2708