کانال کانون صنفی معلمان ایران(تهران)

💠 #تاریخچه_آموزش_و_پرورش_نوین_در_ایران

#فصل_دوازدهم

🔺آموزش‌و‌پرورش در دوره پهلوی

آموزش عشایری در دوره پهلوی دوم(۱)


مروری بر زندگی محمد بهمن‌بیگی

محمد بهمن‌بیگی فرزند محمودخان کلانتر از تیره بهمن بیگلو طایفه عمده ایل قشقایی در ۲۶ بهمن ۱۲۹۹ خ. در چادری سیاه زاده شد. پدرش وقتی فهمید نوزادش پسر است و دختر نیست، از شادی و وجد برخاست و با تفنگ تیری به هوا انداخت و از همان هنگام زندگی محمد در چادر و با تیر و تفنگ و شیهه اسب آغاز شد. در ۴ سالگی پشت قاش زین نشست چندی بعد تفنگ خفیف و سبکی به دست گرفت و تا ۱۰ سالگی، حتی یک شب نیز در شهر و خانه شهری به سر نبرد. (بخارای من ایل من)
پدرش به تعلیم و تربیت و باسواد شدن او علاقه وافر داشت، اما در ایل قشقایی مدرسه‌ای نبود و کار آموزش در آن ایل مانند دیگر عشایر جنوب بسیار محدود بود و به شیوه کهن اجرا می‌شد. اساساً به سبب کوچروی و شیوه خاص زندگی عشایر، سوادآموزی و خواندن و نوشتن در میان آنان اهمیت چندانی نداشت. بهمن بیگی درباره باسوادان ایل قشقایی در اواخر حکومت قاجاریه که ایل قشقایی در اوج قدرت و شوکت بود، نوشته است: «در میان شهر متحرک قشقایی جز یک معلم شیرازی و شاگردان معدودش و تنی چند از برجستگان قوم و منشی‌های ایلخانی که از میان قشقایی‌های شهرنشین انتخاب و به القابی از قبیل مشیردفتر و معین‌دفتر ملقب بودند، احدی سواد نداشت. عدم ارتباط پیوسته با شهر و شهرنشینان و زندگی وابسته به دامداری باعث شده بود انسان عشایری بی‌آنکه بی‌سوادی رخنه مهمی در کار او پدید آورد، مراحل زندگی خود را به طور معمول طی کند به ویژه آن‌که در میان ایلات‌ و عشایر به خصوص قشقایی‌ها افراد باسوادی بودند که افزون بر تحصیلداری و منشی‌گری، نیازهای خاص افراد ایل را برطرف می‌کردند.
برخی از همین منشی‌ها و میرزاها بودند که به تعدادی از کودکان قشقایی خواندن و نوشتن و حساب کردن می‌آموختند. افزون بر این میرزاها، در میان تیره‌ها و طایفه‌های مختلف، ملاهایی بودند که به فرزندان تعدادی از خانواده‌ها خواندن و نوشتن می‌آموختند. کار این ملاها و مکتب‌خانه‌های سیارشان مانند مکتبخانه‌های شهری و روستایی بود و در آن‌ها معمولاً قرآن و تعلیمات دینی آموزش داده می‌شد. البته فقط کسانی که تمکن مالی داشتند و به نیروی کار فرزندان خود نیاز چندانی نداشتند، پسران خود را در ازای پرداخت مبلغ معینی به مکتبخانه این ملاها می‌فرستادند.
در لرستان به کسانی که در این نوع مکتبخانه‌ها قرآن فرا می‌گرفتند «بچه ملا» می‌گفتند. بچه ملاها پس از فراگیری خواندن قرآن، کتاب جامع‌الدعوات را می‌خواندند با اصول دعانویسی آشنا می‌شدند و از طریق دعا به مداوای بیماران نیز می‌پرداختند. آنان نام بیمار و نام مادر او را به حساب ابجد حساب می‌کردند و با هم جمع می‌زدند. سپس با بهره‌گیری از نام برج‌های ۱۲گانه (از حمل تاحوت) علت بیماری را به پندار خود در می‌یافتند و برای درمان آن، دعایی که شامل چند آیه از قرآن بود، می‌نوشتند و به بیمار می‌دادند.
شیوه و آموزش مکتب‌خانه‌ای بیشتر در میان قشقایی‌ها معمول بود و به نظر می‌رسد در میان ایلات دیگر، چنین شیوه‌های آموزشی مرسوم نبود و اگر در گوشه و کنار مکتبی دایر و آموزش خواندن و نوشتن بود، بسیار محدود بوده و گسترش چندانی نداشت. چنان که مثلاً در سراسر ایل پاپی که از ۵۰۰۰ خانوار تشکیل شده بود، در اوایل حکومت رضا شاه فقط دو نفر خان‌زاده بودند که سواد نسبتاً خوبی داشتند.
«خدابخشی» مولف کتاب «عشایر لرستان» می‌نویسد: «در آن ایام اگر از جایی برای کسی نامه‌ای می‌آمد گیرنده نامه به ناچار چند فرسخ طی طریق می‌کرد تا نامه را در روستایی دور یا نزدیک به دست ملایی برساند تا نامه را بخواند و برای آن پاسخی بنویسد».
با توجه به این مشکلات طی سال‌های ۱۳۰۱ تا ۱۳۰۴ خ. به اهتمام فرصت الدوله شیرازی و چند نفر دیگر هفت باب مدرسه عشایری در میان عشایر کشور تاسیس و راه‌اندازی شد که هر کدام پس از یکی دو سال فعالیت، به مدرسه عادی تبدیل شدند.
از آیت‌الله سیدحسن مدرس نیز به عنوان کسی که در اندیشه تعلیم و تربیت عشایر بود نام برده و نوشته‌اند: «مدرس به سال ۱۳۰۳خ. در مخالفت با سیاست تخته‌قاپو کردن عشایر در پیامی که به دست رحیم‌زاده صفوی برای احمد شاه قاجار فرستاد، نوشت: «آیا تربیت ایلات غیر از تخت‌قاپو، راهی ندارد؟ آیا نمی‌توان برای ایلات، مدارس سیار عشایری و برنامه‌ای متناسب درست کرد که اصول وطن پرستی و مسائل صحی و بهداری و وسایل ضروری فلاحتی به آنان آموخت؟».
شاید به سبب همین کمبودها و محدودیت‌های آموزشی بود که پدر محمد بهمن‌بیگی ترجیح داد به جای فرستادن او به نزد ملای مکتب‌خانه‌دار، معلمی را از شهرضا به خانه آورد و محمد نیز دو سال و اندی در خدمت او درس بخواند و در همان دو سال به سرعت پیشرفت کند و دارای خط و ربط شود.

🔹🔹🔹

🖋 کانال کانون صنفی معلمان ایران

🆔 @KSMtehran

👍2🙏1

www.group-telegram.com/us/KSMtehran.com/18778

335 viewsNov 6, 2024 at 14:57

💠 #تاریخچه_آموزش_و_پرورش_نوین_در_ایران

#فصل_دوازدهم

🔺آموزش‌و‌پرورش در دوره پهلوی

آموزش عشایری در دوره پهلوی دوم(۱)


مروری بر زندگی محمد بهمن‌بیگی

محمد بهمن‌بیگی فرزند محمودخان کلانتر از تیره بهمن بیگلو طایفه عمده ایل قشقایی در ۲۶ بهمن ۱۲۹۹ خ. در چادری سیاه زاده شد. پدرش وقتی فهمید نوزادش پسر است و دختر نیست، از شادی و وجد برخاست و با تفنگ تیری به هوا انداخت و از همان هنگام زندگی محمد در چادر و با تیر و تفنگ و شیهه اسب آغاز شد. در ۴ سالگی پشت قاش زین نشست چندی بعد تفنگ خفیف و سبکی به دست گرفت و تا ۱۰ سالگی، حتی یک شب نیز در شهر و خانه شهری به سر نبرد. (بخارای من ایل من)
پدرش به تعلیم و تربیت و باسواد شدن او علاقه وافر داشت، اما در ایل قشقایی مدرسه‌ای نبود و کار آموزش در آن ایل مانند دیگر عشایر جنوب بسیار محدود بود و به شیوه کهن اجرا می‌شد. اساساً به سبب کوچروی و شیوه خاص زندگی عشایر، سوادآموزی و خواندن و نوشتن در میان آنان اهمیت چندانی نداشت. بهمن بیگی درباره باسوادان ایل قشقایی در اواخر حکومت قاجاریه که ایل قشقایی در اوج قدرت و شوکت بود، نوشته است: «در میان شهر متحرک قشقایی جز یک معلم شیرازی و شاگردان معدودش و تنی چند از برجستگان قوم و منشی‌های ایلخانی که از میان قشقایی‌های شهرنشین انتخاب و به القابی از قبیل مشیردفتر و معین‌دفتر ملقب بودند، احدی سواد نداشت. عدم ارتباط پیوسته با شهر و شهرنشینان و زندگی وابسته به دامداری باعث شده بود انسان عشایری بی‌آنکه بی‌سوادی رخنه مهمی در کار او پدید آورد، مراحل زندگی خود را به طور معمول طی کند به ویژه آن‌که در میان ایلات‌ و عشایر به خصوص قشقایی‌ها افراد باسوادی بودند که افزون بر تحصیلداری و منشی‌گری، نیازهای خاص افراد ایل را برطرف می‌کردند.
برخی از همین منشی‌ها و میرزاها بودند که به تعدادی از کودکان قشقایی خواندن و نوشتن و حساب کردن می‌آموختند. افزون بر این میرزاها، در میان تیره‌ها و طایفه‌های مختلف، ملاهایی بودند که به فرزندان تعدادی از خانواده‌ها خواندن و نوشتن می‌آموختند. کار این ملاها و مکتب‌خانه‌های سیارشان مانند مکتبخانه‌های شهری و روستایی بود و در آن‌ها معمولاً قرآن و تعلیمات دینی آموزش داده می‌شد. البته فقط کسانی که تمکن مالی داشتند و به نیروی کار فرزندان خود نیاز چندانی نداشتند، پسران خود را در ازای پرداخت مبلغ معینی به مکتبخانه این ملاها می‌فرستادند.
در لرستان به کسانی که در این نوع مکتبخانه‌ها قرآن فرا می‌گرفتند «بچه ملا» می‌گفتند. بچه ملاها پس از فراگیری خواندن قرآن، کتاب جامع‌الدعوات را می‌خواندند با اصول دعانویسی آشنا می‌شدند و از طریق دعا به مداوای بیماران نیز می‌پرداختند. آنان نام بیمار و نام مادر او را به حساب ابجد حساب می‌کردند و با هم جمع می‌زدند. سپس با بهره‌گیری از نام برج‌های ۱۲گانه (از حمل تاحوت) علت بیماری را به پندار خود در می‌یافتند و برای درمان آن، دعایی که شامل چند آیه از قرآن بود، می‌نوشتند و به بیمار می‌دادند.
شیوه و آموزش مکتب‌خانه‌ای بیشتر در میان قشقایی‌ها معمول بود و به نظر می‌رسد در میان ایلات دیگر، چنین شیوه‌های آموزشی مرسوم نبود و اگر در گوشه و کنار مکتبی دایر و آموزش خواندن و نوشتن بود، بسیار محدود بوده و گسترش چندانی نداشت. چنان که مثلاً در سراسر ایل پاپی که از ۵۰۰۰ خانوار تشکیل شده بود، در اوایل حکومت رضا شاه فقط دو نفر خان‌زاده بودند که سواد نسبتاً خوبی داشتند.
«خدابخشی» مولف کتاب «عشایر لرستان» می‌نویسد: «در آن ایام اگر از جایی برای کسی نامه‌ای می‌آمد گیرنده نامه به ناچار چند فرسخ طی طریق می‌کرد تا نامه را در روستایی دور یا نزدیک به دست ملایی برساند تا نامه را بخواند و برای آن پاسخی بنویسد».
با توجه به این مشکلات طی سال‌های ۱۳۰۱ تا ۱۳۰۴ خ. به اهتمام فرصت الدوله شیرازی و چند نفر دیگر هفت باب مدرسه عشایری در میان عشایر کشور تاسیس و راه‌اندازی شد که هر کدام پس از یکی دو سال فعالیت، به مدرسه عادی تبدیل شدند.
از آیت‌الله سیدحسن مدرس نیز به عنوان کسی که در اندیشه تعلیم و تربیت عشایر بود نام برده و نوشته‌اند: «مدرس به سال ۱۳۰۳خ. در مخالفت با سیاست تخته‌قاپو کردن عشایر در پیامی که به دست رحیم‌زاده صفوی برای احمد شاه قاجار فرستاد، نوشت: «آیا تربیت ایلات غیر از تخت‌قاپو، راهی ندارد؟ آیا نمی‌توان برای ایلات، مدارس سیار عشایری و برنامه‌ای متناسب درست کرد که اصول وطن پرستی و مسائل صحی و بهداری و وسایل ضروری فلاحتی به آنان آموخت؟».
شاید به سبب همین کمبودها و محدودیت‌های آموزشی بود که پدر محمد بهمن‌بیگی ترجیح داد به جای فرستادن او به نزد ملای مکتب‌خانه‌دار، معلمی را از شهرضا به خانه آورد و محمد نیز دو سال و اندی در خدمت او درس بخواند و در همان دو سال به سرعت پیشرفت کند و دارای خط و ربط شود.

🔹🔹🔹

🖋 کانال کانون صنفی معلمان ایران

🆔 @KSMtehran

BY کانال کانون صنفی معلمان ایران(تهران)