یادداشت‌های دفتر سیاه

«هزار پاداش برای گفتارهای زیبا هست، اما پاداشی برای کردارهای عالی نیست.»

ژان ژاک روسو، گفتار درباره علم‌ها و هنرها

این روزها برنامه‌ای می‌بینم درباره خاطرات خلبان‌های نیروی هوایی از سال‌های جنگ ایران و عراق. چنانکه می‌دانیم در ابتدای انقلاب حکومت به دلیل کودتای نوژه به نیروی هوایی ظنین شد. بسیاری از خلبان‌ها به اشتباه بازداشت شدند و پس از آزادی با وجود رنج‌هایی که کشیده بودند شجاعانه جنگیدند و حتی برخی از آنها شهید شدند. در تمام مدتی که این خاطرات را می‌شنیدم به یاد «گفتار درباره علم‌ها و هنر‌ها» بودم. ترجیع‌بند روسو در این متن «فضیلت» و «میهن» است. می‌پرسد: آیا علم و هنر شهروندانِ فضیلت‌مندتری می‌سازد یا اخلاق و آداب نیک را از میان می‌برد؟ پاسخ تلخ و شگفت‌انگیز روسو را می‌دانیم: علم و هنر می‌تواند به فساد اخلاق منتهی شود و آداب نیک را از میان بردارد، میهن‌دوستی را به چیزی مسخره بدل کند، فضیلت‌های کهن را یکی پس از دیگری بخشکاند و ملت را از نظر اخلاقی کاهل و تباه کند.

شایسته است ما نیز به پیروی از روسو بپرسیم این میزان ستایشی که برای علم و هنر داریم، ما را فضیلت‌مندتر می‌کند؟ آیا برخی از «روشنفکران» ما که پیش و پس از انقلاب کیش خصومت علیه هر گونه میهن‌دوستی را بنا گذاشتند جامعه ما را نیکتر کرده‌اند؟ من نمی‌توانم کاملاً با روسوی «گفتار درباره ...» موافق باشم ولی فکر می‌کنم پرسش او مهم است. شاید اغراق تندی که در گفتار او هست ترفندی بلاغی نیز باشد برای بیداری آگاهی ما. اگر به زبانی امروزی‌تر ایده مرکزی او را بیان کنیم می‌توانیم بگوییم: آيا تحصیلات، فرهیختگی، هنردوستی، فکر انتقادی و مدرن داشتن ضرورتاً از ما انسان‌هایی فضیلت‌مند می‌سازد؟ آیا سادگی و شجاعت میهن‌دوستانه کسانی که برای ایران جنگیده‌اند ارزشی والاتر از فرهیختگی ندارد؟ آیا فرهنگ و فرهیختگی، هنر و هنردوستی، فلسفه و فلسفه‌ورزی، دانش و دانشمندی در تحلیل نهایی نباید تابع فضیلت‌های اخلاقی و مدنی باشد؟ من همچنان به ارزش دانش، فلسفه و هنر باور دارم اما می‌فهمم که فرهنگ والا ضرورتاً از ما شهروندان بهتری نمی‌سازد و چه بسا نفس ما را فاسد کند اگر درست و ژرف امور را نبینیم و صرفاً اسیر زرق و برق فرهنگ مدرن شویم.

www.group-telegram.com/us/yaddashthayesiah.com/730

8.95K viewsBabak Mina, edited  Nov 20 at 13:20

«هزار پاداش برای گفتارهای زیبا هست، اما پاداشی برای کردارهای عالی نیست.»

ژان ژاک روسو، گفتار درباره علم‌ها و هنرها

این روزها برنامه‌ای می‌بینم درباره خاطرات خلبان‌های نیروی هوایی از سال‌های جنگ ایران و عراق. چنانکه می‌دانیم در ابتدای انقلاب حکومت به دلیل کودتای نوژه به نیروی هوایی ظنین شد. بسیاری از خلبان‌ها به اشتباه بازداشت شدند و پس از آزادی با وجود رنج‌هایی که کشیده بودند شجاعانه جنگیدند و حتی برخی از آنها شهید شدند. در تمام مدتی که این خاطرات را می‌شنیدم به یاد «گفتار درباره علم‌ها و هنر‌ها» بودم. ترجیع‌بند روسو در این متن «فضیلت» و «میهن» است. می‌پرسد: آیا علم و هنر شهروندانِ فضیلت‌مندتری می‌سازد یا اخلاق و آداب نیک را از میان می‌برد؟ پاسخ تلخ و شگفت‌انگیز روسو را می‌دانیم: علم و هنر می‌تواند به فساد اخلاق منتهی شود و آداب نیک را از میان بردارد، میهن‌دوستی را به چیزی مسخره بدل کند، فضیلت‌های کهن را یکی پس از دیگری بخشکاند و ملت را از نظر اخلاقی کاهل و تباه کند.

شایسته است ما نیز به پیروی از روسو بپرسیم این میزان ستایشی که برای علم و هنر داریم، ما را فضیلت‌مندتر می‌کند؟ آیا برخی از «روشنفکران» ما که پیش و پس از انقلاب کیش خصومت علیه هر گونه میهن‌دوستی را بنا گذاشتند جامعه ما را نیکتر کرده‌اند؟ من نمی‌توانم کاملاً با روسوی «گفتار درباره ...» موافق باشم ولی فکر می‌کنم پرسش او مهم است. شاید اغراق تندی که در گفتار او هست ترفندی بلاغی نیز باشد برای بیداری آگاهی ما. اگر به زبانی امروزی‌تر ایده مرکزی او را بیان کنیم می‌توانیم بگوییم: آيا تحصیلات، فرهیختگی، هنردوستی، فکر انتقادی و مدرن داشتن ضرورتاً از ما انسان‌هایی فضیلت‌مند می‌سازد؟ آیا سادگی و شجاعت میهن‌دوستانه کسانی که برای ایران جنگیده‌اند ارزشی والاتر از فرهیختگی ندارد؟ آیا فرهنگ و فرهیختگی، هنر و هنردوستی، فلسفه و فلسفه‌ورزی، دانش و دانشمندی در تحلیل نهایی نباید تابع فضیلت‌های اخلاقی و مدنی باشد؟ من همچنان به ارزش دانش، فلسفه و هنر باور دارم اما می‌فهمم که فرهنگ والا ضرورتاً از ما شهروندان بهتری نمی‌سازد و چه بسا نفس ما را فاسد کند اگر درست و ژرف امور را نبینیم و صرفاً اسیر زرق و برق فرهنگ مدرن شویم.

BY یادداشت‌های دفتر سیاه